Монгол-Япон-БНХАУ-ын хамтарсан “Хотын хөгжлийн форум-2019”-ийн үеэр МУИС-ийн багш, профессор Б.Чинбаттай Улаанбаатар хотын орон зайн тэлэлт, төлөвлөлт сэдвээр ярилцлаа.

-Нийслэл хот маань өдрөөс өдөрт хүрээгээ тэлж, маш олон асуудалтай тулгарах боллоо. Өнөөдрийн форумаар эдгээр асуудлыг шийдвэрлэх гарц шийдлийн талаар ярилцаж байгаа болов уу. Бид хамгийн эхлээд юунд анхаарлаа хандуулах хэрэгтэй байна вэ?
-Өнөөдөр дэлхийн улс орнууд хот эмх замбараагүй тэлэх үзэгдлийг хязгаарлах бодлого баримтлах болоод байна. Инженерийн дэд бүтэцгүй, ая тухтай амьдрах орчны өгөгдөл муутай, гэр хороолол бүхий үр өгөөж муутай тэлэлт Улаанбаатарт явагдаж байгаа нь харамсалтай. Монгол Улс иргэн бүрт 0.7 га газар эзэмшүүлж эхэлснээс хойш хүн бүхэн Улаанбаатарт газартай болохыг хичээх болсон. Үүнээс болоод ерээд оноос хойш хотын барилгажсан орон зайн талбай гурав дахин ихэссэн бөгөөд ихэнх нь гэр хороолол юм. Тэгэхээр одоо бид хотын эмх замбараагүй, үр ашиггүй тэлэлтийг хязгаарлах хэрэгтэй байна.

-Улаанбаатар хотыг 2030 он хүртэл хөгжүүлэх ерөнхий төлөвлөгөөг 2013 онд баталсан. Энэхүү төлөвлөгөөний хэрэгжилт өнөөдөр хэдэн хувьтай байна вэ?

-Улаанбаатар хотын ерөнхий төлөвлөгөөг анх 1950 онд боловсруулсан түүхтэй. Ерөнхий төлөвлөгөөг 20 жилээр, тодотголыг тав, арван жилийн үечлэлтэй хийдэг л дээ. Энэ маягаар Улаанбаатар хотыг хөгжүүлэх зургаан удаагийн төлөвлөгөө гарч байсан. Манай улсад олон сайхан төлөвлөгөө батлагддаг ч, хэрэгжүүлээд асуудалтай тулгардаг. Жишээлбэл, хотыг 2020 он хүртэл хөгжүүлэх төлөвлөгөөнд төр захиргааны байгууллагыг 22-ын товчооны тэнд байгуулья гэж байсан. Харин 2030 он хүртэл хөгжүүлэх ерөнхий төлөвлөгөөнд хотын шинэ төвийг Яармагт байгуулахаар болсон. Гэвч энэ асуудлыг ард иргэдээс санал асуугаад больчихлоо гэж сонссон. Миний бодлоор төлөвлөгөө бол төлөвлөгөө. Хэрэгжих л ёстой. Улаанбаатар хот бага тойрогт төвлөрсөн ганц төвтэй хот. Төр захиргааны байгууллагыг Яармагт шилжүүлснээр хотын төвийг шинэ хуучин гэсэн хоёр төвтэй болгохыг зорьсон. Тэгж чадвал нэг талаар хотыг Хархорин руу нүүлгэх гэх мэт зардал өндөртэй нүсэр ажлыг хөнгөвчлөх, нөгөө талаар төвлөрлийг сааруулах боломжтой байсан.

-Төр захиргааны байгууллагаас гаргасан шийдвэрүүд цахим орчин дахь олон нийтийн эсэргүүцлээс болж хэрэгжихээ больдог жишиг тогтоод байх шиг. Судалгаа, төлөвлөгөөтэй, үнэн зөв шийдвэр гэдэгт итгэлтэй байгаа бол шууд хэрэгжүүлээд явмаар санагддаг?
-Тийм зүйл ч байдаг байх. Нөгөө талаар ийм урт хугацааны төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэхэд бодлогын тогтвортой байдал, санхүүгийн найдвартай эх үүсвэр шаардлагатай. Үүнээс гадна энэ зорилгын төлөө улстөрийн нам хөдөлгөөн, олон нийтийн байгууллага, төр захиргааны байгууллагууд ард иргэдийн бүх л оролцоог нэгтгэх хэрэгтэй. 2030 он хүртэл хотыг хөгжүүлэх төлөвлөгөө УИХ-аар батлагдсан. Ерөнхий төлөвлөгөөг баталсны дараа үүнийг хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны төлөвлөгөө гэж боловсруулаад тэрийг нь Засгийн газар баталсан боловч өнөөдөр үүнийг хэрэгжүүлэх санхүүгийн боломж алга. Удахгүй бид “Улаанбаатар хотыг 2040” он хүртэл хөгжүүлэх ерөнхий төлөвлөгөөг хийх гэж байна. Үүний хэрэгжилт мөн л улстөрийн бодлогын тогтвортой байдал, санхүүгийн эх үүсвэрээс шалтгаална шүү дээ.

-Хот төлөвлөлтийн чиглэлээр та мэргэшсэн хүн. Тэгэхээр Улаанбаатар хотыг 2040 онд ямар байна гэж төсөөлж байна вэ?
-Монгол Улс нэг төвт улс. Түүнчлэн Улаанбаатар хот нэг төвт хот. Өнөөдөр нийт хүн амын 45 хувь, ДНБ-ний 65 хувь нь нийслэл хотод төвлөрч байна. Энэ төвлөрөл цаашид хэвээрээ хадгалагдах нөхцөл ажиглагдаж байгаа. Статистикийн судалгаанаас харахад 2045 он гэхэд Монголын хүн ам таван сая болох бөгөөд нийслэл хотод 2.5 сая хүн амьдрана гэдэг тооцоо бий. Ингэхээр хүн амын тал хувь нь хотод амьдарсан хэвээр байна гэсэн үг. Тэгэхээр төвлөрлийг төлөвлөгөөтэй сааруулах шаардлага зайлшгүй тулгарсаар байх нь. Үүний тулд бид хэд хэдэн асуудал шийдэх ёстой. Тухайлбал, эдийн засгийн бүсчилсэн шинэ загварыг бий болгох, ачаалал бууруулах бүс нутгийн шинэ төвүүдийг бий болгох хэрэгтэй байна.

-Төвлөрлийг сааруулах шийдлүүдээ дэлгэрэнгүй тайлбарлаж өгөөч?
-2030 он хүртэл хөгжүүлэх төлөвлөгөөнд би хэд хэдэн санал дэвшүүлсэн юм. Нэгт, гэр хороолол зонхилсон физик тэлэлтийг хязгаарлах ёстой. Гэр хорооллыг дахин төлөвлөх, хотын тэлэлтийг хязгаарлах үүднээс нийслэлийн ногоон бүсийн бодлогыг ерөнхий төлөвлөгөөнд суулгаж өгсөн. Хот хаа хүртэл тэлэхийг тодорхойлно гэсэн үг.
Хоёрт, дэлхийн улс орнууд хот доторх газрыг бүсчлэлийн хуулиар зохицуулдаг. Суурьшлын, үйлдвэржилтийн, бизнесийн бүс гэх мэтээр. Тэр бүсүүдэд ямар үйл ажиллагааг дэмжих, ямар үйл ажиллагааг хориглох гэдгийг хууль дүрмээр зохицуулах юм.
Гуравт, дагуул хотыг хөгжүүлэх зайлшгүй шаардлага гарч ирж байна. Алслагдсан дүүрэг Багануур, Багахангай хотжиж хөгжих ёстой. Ерөнхий хотжилтын чиг хандлагыг хараад байхад Богд уулаа тойрсон цагирган хот үүсэх хандлагатай байна. Улаанбаатараас баруун зүүн чиглэлээр Зуунмод хүртэл засмал замтай болчихлоо. Энэ дагуух газрууд үндсэндээ эзэмшил газар болсон. Зуунмодтой зэрэгцээд Майдар хот, тээвэр ложистикийн шинэ төв байгуулах гэж байна. Тэгэхээр Богд уулын ар, өвөр гэдэг нь миний ойлгож байгаагаар хуучин Улаанбаатар, шинэ Улаанбаатар гэдэг дүр зургийг бий болгох нь. Богд уулаа тойрсон, дотроо ногоон уушгитай ийм цагирган хот ирээдүйд бүрэлдэх нь ээ гэж харж байна.
Дөрөвт, нийслэлд бүс тогтоож хөгжих ёстой. Нийслэлийн эрчимтэй таталцал, нөлөөллийн хүрээ гэж бий. Төв аймгийн 27 сум бүхэлдээ нийслэл хоттой өдөр тутмын харилцаа үүсгэж байгаа. Тэгэхээр ерөнхий төлөвлөгөөнд Төв аймаг, нийслэл Улаанбаатар гэсэн энэ засаг захиргаа, нутгийн удирдлагын бие даасан нэгжүүдийг нэгтгээд нийслэлийн бүс нутаг болгож хөгжүүлье гэсэн. Ингэж хөгжих юм бол нэгдүгээрт нийслэлийн төвлөрлийг сааруулна. Хоёрт, Төв аймгийн нийгэм эдийн засгийн хөгжлийг түргэтгэх боломжтой.

-Улаанбаатар хотыг Төв аймагтай нэгтгэж бүсчилж хөгжүүлнэ гэж ойлгож болох уу?
-Тийм. Төв аймаг хаашаа ч зайлахгүй нийслэлтэй таталцдаг. Улаанбаатар хөгжөөд тэлэхээрээ Төв аймгаас газар аваад байдаг. Төв аймаг болохоор хөгжлөөр хоцрогдоод байж болохгүй. Энэ хоёрыг уялдуулах хэрэгтэй. Төв аймгийг дөрвөн бичил бүсд хуваах юм. Баруун хойд талын сумд бол эрчимжсэн мал аж ахуй, газар тариалан хөгжүүлэх бүс. Улаанбаатар хотын сүү мах, газар тариалангийн бүтээгдэхүүний үндсэн төв болно. Энэ чиглэлээр дагнан хөгжүүлэх ёстой. Ингэснээр Улаанбаатарт байр сууриа олж чадахгүй байгаа хүнсний үйлдвэрүүд энэ бичил бүс рүү аяндаа нүүн шилжих боломжтой.
Зүүн хойд талын бүс бол Хан хэнтий, Горхи тэрэлжийн цогцолбор газар. Үндсэндээ байгаль хамгааллын тусгай хамгаалалттай бүс юм. Энэ бүсд элдэв аж ахуйн үйл ажиллагааг хязгаарлах ёстой. Эко туризм, бэлчээрийн мал аж ахуй бага зэрэг хөгжиж болно. Үндсэндээ нийслэлийн уушги гэж нэрлэж болох юм.
Харин зүүн өмнөд бүсд Багахангай, Багануур дүүрэг багтдаг. Энэ бүсд үйлдвэржилтийг дэмжих, хөгжлийн чиг үүрэгтэй байхаар төлөвлөж байгаа. Уурхай, анхдагч үйлдвэрүүд, боловсруулалт, бусад үйлдвэрлэлүүдийг хөгжүүлэх юм. Аж үйлдвэрийн паркуудыг шинээр барих, инновацийн шинэ инкубаторуудыг байгуулах боломжтой. Түүнчлэн баруун өмнөд бүсийг мал аж ахуй, аялал жуулчлалын чиглэлээр хөгжүүлэхээр төлөвлөсөн.
Энэ дагуу Төв аймгийг тодорхой бүс нутагт хувааж төрөлжүүлж, нийслэлийн хөгжилтэй уялдуулж чадвал Төв аймгийн хөгжил ч дороо босоод ирнэ. Нийслэлийн төвлөрлийг сааруулах зорилт ч амжилттай хэрэгжих боломжтой.

-Ойрын гурваас таван жилд хотын төвлөрлийг сааруулах, нэн тулгамдаж буй асуудлуудыг шийдвэрлэчих ямар шийдэл байна вэ?
-Хотыг дотор нь 7-8 бүс болгоод өөрийн гэсэн төвтэй байхаар төлөвлөсөн. Хот дотор Баянхошуу, Чингэлтэй, Баянзүрх гэх мэт өөрийн гэсэн эдийн засаг, үйлдвэрлэл аж ахуйн төвүүдтэй хөгжүүлж чадвал бага тойргийн ачааллыг бууруулах ач холбогдолтой. Майдар хот эхлэнэ гэсэн хүлээлт байна. Хотын дотор байгаа аж ахуйн нэгж, байгууллагыг хотоос гаргах шилжих эрмэлзлийг дэмжих хэрэгтэй. Хөнгөлөлттэй зээл, татварын орчин, газрын бодлого зэрэг эдийн засгийн аргаар дэмжих хэрэгтэй байна.