-Шведэд энэ төрлийн боловсролыг 1970 оноос олгож эхэлжээ-

Монгол Улс боловсролын хөтөлбөртөө олон улсын жишиг “Бэлгийн цогц боловсролыг тусгасан анхны орон” болжээ. Монгол дахь НҮБ-ын байрны хурлын танхимд Бэлгийн цогц боловсролын олон улсын арга зүйн удирдамжийг сэтгүүлчдэд танилцуулах уулзалт боллоо.
Нээлтийн үг хэлсэн НҮБ-ын Хүн амын сангийн Залуучуудын хөгжлийн хөтөлбөрийн менежер З.Уянга “Бэлгийн цогц боловсролыг энэ олон арван жилийн турш хөгжүүлэх явцад мэргэжилтнүүд юу ойлгосон гэхээр эхлээд хүнд мэдээлэл олгоод бэлгийн замаар дамжих халдвараас сэргийлнэ гэж найдаж байсан. Гэтэл тэр нь хангалтгүй байсан. Яагаад гэхээр хүн амын маш цөөхөн хувь нь мэдээллийг авах төдийд зан үйлээ өөрчилдөг. Мэдээллийг хангалттай, тогтмол өгч байж мэдлэг болж хүнд үлддэг. 

Гэтэл мэдлэг олгох нь ч хангалтгүй байсан. Хандлагыг өөрчлөх хэрэгтэй болсон. Хандлагад нөлөөлөх сургалт хийсний дараа бас хүний амьдралын үнэт зүйлийг зөв тогтоох шаардлагатай. Үнэт зүйл нь зөв тогтсоны дараа шаардлагатай чадваруудыг эзэмшүүлэх ёстой гэж үзсэн. Чадвар эзэмшсэн ч дадал хэвшил болтол нь нөлөөлөх учиртай. Ингэж зургаан давхар гүнзгийрч байж сая бэлгийн цогц боловсрол болдог. Үүний дараа хүүхэд, залуус маань хамгаалагдаж чаддаг“ гэж ярилаа. Бэлгийн цогц боловсролыг ийнхүү нарийн аргачлалаар эзэмшүүлэх гэнэ. Бэлгийн цогц боловсролоор дамжуулж олон асуудлыг шийдэх боломжтой ажээ. Хүний эрхийн зөрчлүүдээс сэргийлэх боломжийг энэ төрлийн боловсрол олгоно. Шведэд бэлгийн цогц боловсролыг 1970-аад оноос олгож эхэлжээ. Үүнээс өмнө охидын жирэмслэлт болон бэлгийн замаар дамжих халдвар ихтэй орон байсан гэнэ. Бэлгийн цогц боловсролыг олгож эхэлсэн нь хүчирхийлэл, салалт зэрэг сөрөг үзэгдлүүд буурахад нөлөөлсөн байна. Монголд Бэлгийн цогц боловсролын 20 экспертийг бэлтгэжээ.

Бэлгийн боловсролын Үндэсний экспертийн бүлгийн тэргүүн, МУБИС-ийн багш, доктор Ч.Байгальмаа “Бэлгийн цогц боловсролын олон улсын удирдамж” танилцууллаа. Бэлгийн цогц боловсрол олгох үйл явц хүнийг бий болохоос насан эцэслэх хүртэл явагддаг гэнэ. Бэлгийн цогц боловсрол гэдэг нь бэлгийн амьдралын, танин мэдэхүйн, сэтгэл хөдлөл, бие махбод болон нийгмийн талыг сургалтын хөтөлбөрт суурилан заах ба суралцах үйл явц юм. Энэ нь хүүхэд, залуучуудыг чадваржуулахад чиглэсэн мэдлэг, ур чадвар, хандлага, үнэт зүйлсийг олгох зорилготой бөгөөд үүнд, өөрсдийн эрүүл мэнд, сайн сайхан байдал, нэр төрийг хамгаалах; харилцан хүндэтгэсэн нийгмийн болон бэлгийн харилцааг бий болгох, тэдний сонголт нь өөрсдийнх нь болон бусдын сайн сайхан байдалд хэрхэн нөлөөлдөгийг харгалзан үзэх, мөн өөрсдийн эрхийг амьдралын туршид хамгаалах ёстойг ойлгоход тусладаг ажээ.

Эрүүл мэндийн хичээлийг долоо хоногт нэг цагаар орно

Энэ талаар доктор Ч.Байгальмаа багшаас тодрууллаа.

-Бэлгийн цогц боловсрол олгох үндэсний экспертүүдийг бэлтгэсэн гэсэн үү?
-Бэлгийн цогц боловсролоор Монголд экспертийн бүлэг бүрдүүлээд сургагч багш бэлтгэсэн. Манай Э.Мөнгөнтулга багш бид нар энэ чиглэлээр 2000 оноос сургалт хийгээд, өөрсдөө ч олон шатны сургалтанд суугаад, эцэг эхчүүд, багш нарт, өсвөр үеийнхэнд олон шатлалт сургалт хийсэн. Анх 2000-2001 онд Эрүүл мэндийн хичээл орж эхэлж байхад Бэлгийн цогц боловсрол нөхөн үржихүйн эрүүл мэндийн талаар хүмүүс ярихаасаа санаа зовдог, эмээдэг болгоомжилдог энэ үед багш нарыг олноор бэлтгэсэн. Тухайн үед бэлтгэгдсэн багш нар өсвөр үеийнхэнд бэлгийн боловсролыг нэлээд сайн олгосон юм билээ. “Буянтай ажлыг түгээн дэлгэрүүлбэл хүүхэд өсвөр үеийнхэн гэр бүлд сайнаар нөлөөлөх юм. Даанч харамсалтай нь эрүүл мэндийн хичээл одоо орохгүй байгаад харамсч байна” гэж орон нутагт явж байхад хүмүүс ярьж байсан. Эргээд Эрүүл мэндийн хичээл орох болсон нь ирээдүйн сайн сайханд эерэгээр нөлөөлж чадна гэж бид найдаж байгаа.

-Эрүүл мэндийн хичээлийг дөрөвдүгээр ангиас эхэлж орно гэсэн үү?
-Нэгээс гуравдугаар ангид ордог “Хүн ба орчин” хичээлд бас эрүүл мэндийн агуулга бий. Дөрөвдүгээр ангиас “Эрүүл мэнд” гэсэн бие даасан хичээл орж байгаа гэсэн үг. Дөрвөөс аравдугаар анги хүртэл Эрүүл мэндийн хичээл долоо хоногт нэг цагаар орно.

-Ямар багш нар заах вэ, багш хангалттай байгаа юу?
-Эрүүл мэндийн хичээл заах багш нар хангалттай бэлтгэгдсэн гэж хэлж чадахгүй. Манай МУБИС-д Эрүүл мэндийн багшийн анги нээсэн ч дунд нь эрүүл мэндийн хичээл нь байхгүй болсонтой холбоотойгоор завсардаад элсэлтгүй болсон. Эрүүл мэндийн багш болоход эрсдэлтэй юм байна гэдэг ойлголт үүссэн шиг байгаа юм. Зааж байсан багш нар маань ч цаггүй болохоор бэрхшээл гарсан. Одоо энэ хичээл тогтвортой орно гэж бид найдаж байна. Биологийн, химийн, бие нь тамирын багш орж байгааг түр зуурынх гэж үзэж байгаа. Цаашид бэлтгэгдсэн эрүүл мэндийн багш ажиллаж, орон нутагт бэлтгэгдсэн багш нар маань илүү үр өгөөжтэй зааж чадна гэж үзэж байна.

-Эрүүл мэндийн хичээлийн хөтөлбөрийг яаж боловсруулав. Бэлгийн цогц боловсрол олгох олон улсын удирдамж гэж байдаг юм байна. Энэ чинь олон улсын хэмжээний асуудал юм биш үү?
-Бэлгийн цогц боловсролын арга зүйн удирдамж гээд НҮБ-ын зургаан байгууллага ДЭМБ, НҮБ-ын Боловсрол, шинжлэх ухаан, соёлын байгууллага, НҮБ-ын Хүүхдийн сан, НҮБ-ын Хүн амын сан, НҮБ-ын ДОХ-ын нэгдсэн хөтөлбөр, НҮБ-ын Эмэгтэйчүүдийн сан гээд энэ олон байгууллага хамтраад дэлхийн хүмүүст энэ асуудлыг бага наснаас нь эхлээд ярихгүй бол болохгүй нь ээ. Тухайн улс орон өөрийнхөө соёл, онцлогт тохируулаад, өсвөр насныхандаа энэ насанд нь ийм агуулгыг өгвөл тулгамдах бэрхшээлийг нь урьдчилан харж, сэргийлж чадна гэдэг байдлаар агуулгын зөвлөмж гаргасан. Энэ агуулгыг албан болон албан бус байдлаар алинаар нь ч ашиглаж болно. Ерөнхий боловсролын сургуульд албан ёсоор хичээл оруулаад, эцэг, эхчүүд олон нийт, төрийн бус байгууллагынхан, үе тэнгийнхний сургалтанд ашиглагдах боломжтойгоор агуулгын зөвлөмжүүдийг санал болгосон. Ерөнхий боловсролын сургуулийн суралцахуйн зорилт, удирдамжийг харгалзаад, өөрийн онцлогтоо тохируулаад, энэ сэдвүүдийг авбал монгол хүүхдүүдэд хэрэгтэй, энэ сэдвийг нарийвчилж ярих шаардлагагүй, албан бус сувгуудаар авах боломжтой гэдэг байдлаар агуулгын хүрээ, залгамж холбоог гаргасан.

-Тэгэхээр дунд сургуулийн эрүүл мэндийн хичээлийн хөтөлбөрийг хэн нэг эмч багш зохиосон биш. Дэлхийн хүүхдүүдтэй адил түвшинд мэдээлэл авч байгаа гэсэн үг үү?
-Дэлхийн өнцөг булан бүрт бэлгийн цогц боловсролын хүрээнд ямар мэдлэг, чадвар, хандлага, эзэмших ёстой юм, тэр түвшний агуулгыг судлахаар өөрийн орны хэмжээнд боловсруулсан хөтөлбөрийг дагаж мөрдөнө л гэсэн үг. Энд зөвхөн монгол багш нар төдийгүй манай нөхцөл байдлыг мэддэг, олон жил Монголд ажилласан гадны зөвлөх хүртэл ирж бидэнтэй хамт сууж байгаад энэ агуулгыг нь энэ ангид оруулчихъя гээд хэлэлцүүлэг өрнүүлж, шат шатны олон үйл ажиллагаа явуулсан. Эцэг эхчүүд, багш нараас санал авсан. Өсвөр насны үе тэнгийн сургагч бэлтгэх сургалтын үеэр ч хүүхдүүдтэй ярилцаж, энэ насандаа үүнийг мэдвэл амьдралд нь хэрэгтэй гэдэг байдлаар олон талын судалгаа шинжилгээ хийж байж, энэ агуулгыг гаргаж авч танилцуулж байгаа юм.

-Уг нь эцэг эхчүүдийн хувьд хүүхдүүд нь бүгд нялх санагддаг. Сарын тэмдгийн тухай ярих болоогүй, бэлгийн харилцааны тухай ярих болоогүй гэж боддог. Болсон гэж үзлээ ч яаж ярих эв дүйгээ олоход амаргүй л дээ. Та бүхний зөвлөж байгаагаар бол арван наснаас нь охидтой сарын тэмдгийн тухай ярилцахгүй бол оройтох юм байна?
-Найман насанд нь сарын тэмдэг нь ирсэн охид ч байна. Сарын тэмдэг үзэгдэхээс нь өмнө уг нь энэ тухай мэдээлэл өгсөн байх хэрэгтэй. Тухайн насанд ямар зүйл тохиолддог вэ гэдгээс хоёроос гурван жилийн өмнө мэдээлэл хүргэж байх учиртай. Тэгвэл айж сандрахгүй, хэнээс тусламж авахаа өөрөө шийдэх боломжтой чадваруудыг олж авна. Нөхөн үржихүйн эрүүл мэндийн асуудлаар эцэг эх нь ярилцсан хүүхдүүд бага асуудалд ордог. Ярилцдаггүй нуугаад хаагаад энэ төрлийн мэдээлэл авахад нь бараг саад болж байгаа тохиолдолд асуудал далд хэлбэрээр өрнөөд байгаа ажиглагддаг. Олон улсын зөвлөмжид ч энэ талаар мэдээлэлтэй тохиолдолд энэ асуудлууд ингэж буурч байна гээд судалгаа хийгээд, үүндээ тулгуурлаад арга зүйн зөвлөмжийг боловсруулаад гаргаж ирсэн давуу талтай. 2018 онд гаргасан арга зүйн зөвлөмжийн хувьд гарцаагүй энийг мэдэхгүй бол болохгүй шүү гэдгийг ойлгуулах хэмжээнд судалгаа нотолгоотойгоор гаргаж тавьсан байгаа юм.

-Сарын тэмдгийн талаар огт сонсоогүй охид байна гэж та түрүүнд хэлж байсан?
-Бид албан ёсоор судалгаа хийсэн баримтаа л хэлж байгаа болохоос биш бусад нөхцөлд орон нутагт ч энэ тухай ярьдаггүй, ярихаасаа эмээдэг, айдаг байдал одоо хүртэл үргэлжилж байгаа. Бид үүнийг засч залруулах хэрэгтэй байна. Хүүхдүүд ирээдүйд хэн болж яаж амьдрах вэ. Өөрийгөө илэрхийлж чадаж байна уу, ямар нэг тулгамдсан асуудал бэрхшээлийг даван туулах чадварыг олж авч байна уу гэдэг чинь эцэг эхчүүдийн хувьд ч чухал гэв.

Жирэмслэхээс сэргийлэх эм ууж байгаа үед антибиотик хэрэглэвэл эмийн үйлчилгээ байхгүй болно

МУБИС-ийн Биологи, Эрүүл мэндийн тэнхмийн багш, Бэлгийн цогц боловсролын үндэсний эксперт, доктор Э.Мөнгөнтулга багш ярихдаа “Бэлгийн боловсролыг ёс зүйтэй сувгаар нь, зөв хүнээс, зөв аргаар олж аваагүй хүмүүс секс гэдэг үгийг ёс зүйгүй гэж хүлээж авдаг. Бэлгийн цогц боловсрол олж авахгүй байна гэдэг нь жолооны курст суухгүйгээр жолооч болоод машин бариад явж байгаа гэсэн үг. Жирэмслэхээс сэргийлэх эм хэрэглэж байгаа үед ханиад хүрээд антибиотик уувал эмийн үйлчилгээ байхгүй болно. Бэлгэвчээ нэг тал руу нь шахаж байгаад нөгөө талаас нь онгойлгохгүй бол урагдах эрсдэлтэй. Хүчирхийлэл, хүний эрхийн зөрчлөөс сэргийлэх мэдлэгийг бэлгийн цогц боловсролоор олгоно” хэмээн тайлбарласан.

Үе тэнгийн сургагч хүүхдүүд найзууддаа зөвлөж байна

Хүүхүүд багш, эцэг эхчүүдээс илүү найзаасаа мэдээлэл авдгийг судалгаагаар тогтоосон. Ийм ч учраас зарим ТББ-ууд үе тэнгийн сургагч бэлтгэж ирсэн. Бэлгийн цогц боловсролын үндэсний эксперт, Монголын Гэр бүлийн сайн сайхны нийгэмлэгийн хөтөлбөрийн менежер Ш.Галбадрах ярихдаа “Монголын гэр бүлийн сайн сайхны нийгэмлэг НҮБ-ын Хүн амын сангийн түнш байгууллагаар сонгогдоод, 2013-2017 онд үндэсний хэмжээнд 11 аймаг хоёр, сум, нийслэлийн гурван дүүрэгт үе тэнгийн сургагч багш бэлтгэх үйл ажиллагааг хамтарч зохион байгуулсан. Үе тэнгийн сургагч гэдэг сайн дурын үндсэн дээр батлагдсан хөтөлбөрийн дагуу хамгийн багадаа 24-32 цагийн сургалтаар бэлтгэгдсэн хүүхдүүд гэрчилгээ аваад найз нөхөддөө бэлгийн болон, нөхөн үржихүйн эрүүл мэнд, бэлгийн замаар дамжих халдвараас хэрхэн урьдчилан сэргийлэх, яаж жендерийн мэдрэмжтэй байх, хэрхэн хүчирхийллээс өөрсдийгөө хамгаалах талаар мэдээлэл өгдөг. Асуудалтай хүүхдүүдэд зөвлөгөө өгч, Залуучууд хөгжлийн төв, Өсвөр үед ээлтэй клиникийн төвийн эмч, зөвлөгч нарт зуучлах ажил зохион байгуулдаг. Бид 1500 гаруй үе тэнгийн сургагч хүүхэд, 350 үе тэнгийн сургагч багш, 16 үндэсний сургагч багш, 11 олон улсын мастер сургагч хүүхдүүдийг бэлтгэсэн. Монголын гэр бүлийн сайн сайхны нийгэмлэгээс хөтөлбөр дууслаа гээд орхихгүй. Үе тэнгийн сургагч бэлтгэх хөтөлбөрөө сайжруулж, үнэлгээ хийгээд, шинэчлэн боловсруулаад Бэлгийн цогц боловсролын асуудлыг багтаасан сургалтын гарын авлага номоо удахгүй гаргах гэж байна. Үе тэнгийн сургагч бэлтгэхэд санхүүгийн хувьд хүндрэлтэй асуудал бий. Үе тэнгийн сургагч нарыг багш нар ойлгохгүй, үйл ажиллагаа явуулахад нь байр танхимаар хангахгүй байх, эцэг эхчүүдийн дэмжлэг муу байх бэрхшээл гардаг. Манай нийгэмлэг 15 салбартай, найман аймагт “Өсвөр үе, залуучуудын төвөөрөө” дамжуулан эдгээр ажлыг хэрэгжүүлж байна. Цаашдаа энэ чиглэлээр ажиллах байгууллагуудад мэргэжил, арга зүйн дэмжлэг туслалцаа үзүүлэх боломжтой. Мөн Хөдөлмөр нийгмийн хамгааллын яамнаас сайн дурын ажил хийсэн хүмүүсийг бэлтгэх, үнэлэх системтэй болж байгаа. Сайн дурын ажил хийсэн хүүхдүүд маань орон нутгийнхаа Гэр бүл, хүүхэд залуучуудын хөгжлийн газарт очиж хийсэн ажлаа дүгнүүлж, цаашдаа олон улсын сургалт, тэтгэлэгт хамрагдах боломжтой” гэв.