Аялагч, улс төрч, бизнесмэн, “Шар айраг” хамтлагийн гишүүн Г.Ганхүүтэй ярилцлаа.

-Ардчилсан хувьсгалын 30 жилийн ой болж байна. Ардчилсан хувьсгал ялсны дараа монголчууд гадагшаа явах, аялах эрх чөлөөтэй болсон. Харин та анх хэзээ хилийн дээс алхаж байв?
-Оюутан байхдаа 1984 онд анх хилийн дээс алхаж байлаа. Одоогийн хүүхдүүд биднийг бодвол эрх чөлөөтэй, бололцоотой нийгэмд амьдарч байгаа. Бид социалист гэгддэг хаалттай нийгэмд амьдарч байлаа. Залуу хүн учраас бидэнд ч бас мөрөөдөл байсан. Бидний хамгийн том мөрөөдөл гадагшаа явах. Хилийн дээс алхах байтугай Улаанбаатар хотоосоо гарахад хүртэл зөвшөөрөл авч явдаг байлаа шүү дээ. Жишээлбэл Улаанбаатараас Завхан орохын тулд “Замын хуудас” гэж авдаг. Түүнийгээ “Тээврийн товчоон” дээр очиж бүртгүүлээд, очсон газраа бас бүртгүүлнэ. Наяад оноос хойш арай зөөлөрсөн. Өмнө нь бүх хөдөлгөөнийг улсаас хянадаг. Ер нь аливаа зүйлийг хааж боох тусам илүү тэмүүлдэг шүү дээ. Тэр утгаараа гадагшаа дотогшоо явуулах гэдгийн чинь золиос нь би байхгүй юу. Яагаад ингэж хэлж байна гэхээр бид гадагшаа л явж байвал бүх юм болно гэдэг үүднээс мэргэжлээ хүртэл тэгж сонгож байсан. Би 1984 онд сургууль соёлоо гайгүй төгсөөд, конкурсдээд нэлээд дээгүүр оноо авсан юм. Мэргэжлээ сонгох болоход ямар мэргэжил сонгох нь хамаагүй, Герман л явахын бөөн хүсэл. Тэр үед Зүүн Герман, Чех, Унгар, Югослав, Польш бол бидний хувьд баруун гэж тооцогддог. Би орос сургууль төгссөн учраас Зөвлөлтөөс цаашаа явах сонирхолтой. Намайг төгсдөг жил Германы 17 хуваарь ирсэн юм. Би 19 хавьд жагссан. Миний өмнө орсон залуус бүгд Германы хуваарь авсан. Хоёр нь ч болов өөр хуваарь аваасай гэж найдсан ч талаар болов. Зүүн Германы дараагийн сонголт Чех. Конкурсны хэлтэст том профессор багш нар суудаг. “Ямар мэргэжил авах вэ” гэж асуухад хэн ч мэргэжил эхлээд сонирхохгүй. “Чехийн хуваарь байна уу” гэж асуудаг. “Чехийн хуваарь байна” гэхээр нь сэтгэл амраад, ямар мэргэжил байгааг нь лавлаж байгаа юм. Чехэд сурах хоёрхон мэргэжил байлаа. Нэг нь хувцас загвар зохион бүтээх, нөгөө нь интерьер дизайнер. Интерьер дизайнер чихэнд нэг л бууж өгөхгүй, харь үг, юу ч байдаг юм бүү мэд. Бүү мэд юм руу явж байхаар зурдаг л байж таарна гээд дунд сургуульд байхдаа муухан зурдаг байсан юм чинь хувцас загвар зохион бүтээгч рүү явчихаж байгаа юм. Тэр мэргэжлээрээ суралцаж төгссөн гээд бод. Ямар ч сонирхолгүй, зөвхөн Чех явахын тулд хувцас загвар зохион бүтээгч болчихож байгаа юм. Аав маань намайг багад нас барсан. Ээжийгээ бодоод сургуулиа төгсөхөөр зорьсон. Тэр үед 43-уулаа явахад долоо нь төгсч ирсэн. Бусад нь хөөгдөж ирсэн. Долоогийн нэг нь болж байлаа. Төгсөхгүй очих эрх надад байгаагүй. Ээжийнхээ нүүрийг яаж харах билээ. Хүмүүс наймаа хийгээд сургууль соёлоо хаяад явж байхад би хичээлээ хийгээд л суудаг байсан. Аав, ээжийн маань ганц захидаг юм “Нэр хугарахаар яс хугар” гэдэг. Одоо хүмүүс ямар гоё мэргэжилтэй юм бэ гэдэг. Хүчээр төгсөөд ашгүй, ерэн онд ардчилалтай залгасан. Ерэн оны дөрөвдүгээр сард шиг санаж байна. С.Зориг ах Монголоос ирсэн юм. Бид биенээ эртнээс мэднэ. Манай хажуугийн байранд байсан. С.Оюун манай дээд талын, дээд талын анги. Манай пионерийн удирдагч байсан юм. С.Оюун бас Прагад хоёрдугаар курст сурч байв. Би анх очсон үе. С.Зориг ах ерэн онд ирэхэд хувьсгал болоод, төр засгийнхан айж эмээгээд, Элчин сайд С.Зориг ахыг хүлээж аваагүй. Би ойр байсан. Шинэчлэл, ардчиллын төлөө зүтгэлтэй хүүхэд чинь тэднийг Прагтай танилцууллаа. Туршлага судлах зорилготой очиж байсан. Хувьсгал 1989 онд Чехэд эхэлсэн юм. С.Зориг ах маань намайг нэг албан тушаалд томилсон. Тэр нь шуудан зөөгч. Монголоос миний хаяг дээр дөрвөн боодол, 400 ширхэг “Ардчилал” сонин ирдэг байлаа. Тэр сонинг Европт байгаа оюутнууд, монголчууддаа тараадаг байв. Тэр үедээ би гайгүй мөнгө төгрөгтэй, хувийн машин тэрэгтэй бололцооны нөхөр байж. Ардчиллын буянаар бүгд гадагшаа дотогшоо чөлөөтэй явдаг боллоо шүү дээ.

-Оюутан байхдаа олон газар орон үзсэн үү?
-Оюутан байхдаа би Зүүн Герман, Унгар, Польш, Югослав, Англи, Франц, Шотландыг үзсэн нөхөр байлаа. Яг тэр үед зөвхөн Чехийн оюутнуудын паспортыг Элчингийнхэн хурааж авдаггүй байсан юм. Тийм учраас бид илүү эрх чөлөөтэй, наймаа хийх бололцоотой, хамаагүй бийлэгжүү байв. Одоо эргээд Монголын том бизнесмэнүүдийг харахаар ихэнхи нь Чехэд төгссөн залуус байдаг. 1990 онд манай ангийнхан “Бид энэ зун Шотландад очиж ажиллах гэж байгаа юм. Ажиллангаа амардаг оюутны хөтөлбөр байдаг юм, хамт явах уу” гэж санал тавьсан юм. Тэр үед баруун руу явсан бол сургуулиасаа хөөгддөг байсан. Өмнө нь нэг “хар”-тай гэр бүл болоод, Австри гарчихаад буцаад ороод ирсэн монгол бүсгүй хөөгдөж байсан. Ийм хатуу үе. Гэсэн ч Шотланд руу явахаар шийдээд виз гарчихсан. Ерээд онд төгсөх жилээ тэгж тэнгэр, газар шил ялгааг харж билээ. Бидний муулаад байсан нийгэм яахаараа ийм гоё байдаг юм бэ гээд соёлын шоконд орж байв.

-Үргэлжлүүлээд бизнес хийсэн үү, мэргэжлээрээ бол ажиллаагүй юм байна?
-Ардчилсан хувьсгал гараагүй бол мэргэжлээрээ ажиллахаас өөр аргагүй. Оёдлын үйлдвэрт инженер гээд нэг нөхөр урлаг, соёлыг нь хариуцаад дуулаад явж байх байсан болов уу. Ерэн онд олон хүн ганзаганд явж наймаа хийж эхэлсэн шүү дээ. Тэрний жишгээр орсон. Чехэд гэр бүл зохиож, эхнэр Чехийн иргэн байсан, охин маань мэндлээд, гадаадад нэг хэсэг амьдарсан.

-Гадаад ертөнц ихэнх монголчуудын хувьд хаалттай байсан. Та бол мэдээж содон л харагддаг байсан байх даа?
-Тэгэлгүй яах вэ, Орост сурдаг, барууны оюутнууд гэж ялгардаг байсан юм.

-Тэр үеийн таны гангараа юу байв?
-Ерөөсөө л жинс. Хөгжмөө хэзээ ч хаяагүй. Хөгжимчин хүн учраас хамгийн үнэтэй цайтайг нь авч өмсдөг байлаа.

-Америкт хэзээ очиж үзсэн бэ?
-Би чинь одоо дэлхийн бүх орноор явдаг хүн шүү дээ. Ганцхан АНУ л надад виз өгдөггүй. Ц.Элбэгдорж Ерөнхийлөгч намайг АНУ-д хийх айлчлалынхаа багт авч явах гээд цуг ороход надад виз өгөөгүй юм.

-Яагаад тэр вэ?
-Анх 1986 онд “Хаан брой” гэдэг компани байгуулаад, ийм нэртэй пивогоо АНУ руу гаргахыг хүссэн. Хийсвэр санаа бодол шүү дээ. Хамтрагч маань Америкт очоод намайг дуудлаа. АНУ-ын ЭСЯ-нд “Шар айраг” хамтлаг шинэ жилээр дуулж өгсөн, консулыг таньдаг болсон байв. 1999 онд надад 10 жилийн виз гаргаж өгч байв. Эрх чөлөөний оронд очоод хөндлөн гулд хэсч, хоёр сар гаруй зүүн, баруун эргээр дэмий тэнээд, машин тэрэг түрээслээд, сайхан явж байгаад ирсэн. Намайг яваад ирснийг дуулсан нэг найз маань шалаад болдоггүй. “Би Америк явмаар байна. Чи намайг эхнэрээ гээд хэлчих” гээд гуйгаад салдаггүй. Нөгөөдөхийг чинь дагуулаад ЭСЯ орж консултай уулзлаа. “Эхнэрийнхээ материалыг өгчих” гэсэн. Материалыг нь аваад орсоноо царай нь барайгаад гарч ирлээ. “Энэ бүсгүй чинь өөр нөхөртэй ноднин жил манайд орсон байна шүү дээ” гэсэн. Тэр хүүхэн надаас тэрийгээ нуучихсан. Өөрийгөө ч “алаад”, миний нөгөө сайхан арван жилийн визэн дээр хар тамга даруулсан. Америкчууд намайг хүний наймаа хийх гэж байсан гэдэг зүйл ангиар өнөөг хүртэл виз өгдөггүй байхгүй юу.

-Та нийтдээ хэдэн орноор аялав?
- Сая Перу, Колумб хоёр нэмэгдээд 117 боллоо.

-Мэдээж аяллын бичлэгүүд үлдсэн байх. Гэхдээ таныг жинхэнэ аялагч болохоор хүмүүс зөвлөгөө хүсдэг биз. Ном бичье гэж боддог уу?
- Хүмүүс байнга асуудаг л юм. Нэвтрүүлэг үз л гэдэг. YouTube дээр байгаа юм чинь. Ер нь НҮБ-д бүртгэгдсэн 198 улс байна. Бүртгэгдээгүй Тайвань, Хойд Судан гэх мэт арав гаруй улс нийтдээ 214 улс байх шиг байгаа юм. Эдгээр улсыг би 214 хуудастай ном гэж хардаг. Тэр номыг хуудас хуудсаар нь эргүүлээд явж байна гэсэн үг. Энэ номоо уншиж дуусгах шаардлагатай. Бусдаар нь нь явах эрмэлзэлтэй байгаа. Явж дууссаны дараа ном бичих ажил руу орсон нь дээр байх гэж бодож байна. Одоо бол нас залуу байна. Дурсамж бичих арай болоогүй. (инээв)

-Аялахад хамгийн чухал таван зүйлийг нэрлээч?
-Ганцхан л юм хэлье. Явах гэж байгаа орноо маш сайн судал. Унш, хар. Тэгсэн цагт аялал чинь илүү амттай болно гэдгийг би яс махаараа мэдэрсэн юм. Анх З.Алтай ахтай Египет очоод Кайр хотод байдаг гурван пирамид дээр очихдоо ямар ч судалгаагүй байсан. Ямар ч нэртэй юм, хэзээ ч баригдсан юм, ямар фараон нь барьсан юм, бүү мэд. Очоод зураг хөргөө авахуулахад зэвхийсэн саарал юм л байв. Дэлхийн долоон гайхамшгийн нэг шүү дээ, уг нь. Тэгээд л өнгөрсөн. Сая найз маань Египетэд Элчин сайдаар очоод намайг урьсан юм. Би очихдоо пирамидын тухай бүхэлд нь уншсан. Энэ чулуу нь ямар жинтэй юм. Чулууг нь яаж зөөдөг байсан гээд бүх юмыг нь мэдээд, арван жилийн өмнө очсон газраа зураг авахуулах мэдрэмж өмнөхөөс огт өөр. Бүгдийг нь мэдэж байгаа болохоор түүх нь нүдний өмнө кино шиг урсаад өнгөрөх шиг үнэхээр гоё мэдрэмж төрдөг юм билээ. Парист зөндөө л очдог Эйфелийн цамхаг дээр баахан зураг авахуулдаг. Францад ЭКСПО болоод энэ цамхагийг бариулсан. Яагаад гурван жилийн дараа энэ цамхгийг нураах гэж байгаад нураагаагүй үлдээчихсэн юм гээд судлаад очиход илүү гоё харагддаг байхгүй юу. Тийм учраас таван юм зөвлөхгүй. Ганцхан юм л зөвлөнө. Хаашаа аялах гэж байна. Тэр улсынхаа тухай маш сайн судал. Детальчилсан төлөвлөгөө гарга. Ямар музей, юу үзэх юм, түүнийгээ графикаар гарга. Очиж үзэх газруудынхаа талаар маш сайн судалгаа хийгээд, мэдэж ав. Тэгээд очиход илүү амттай байна.

-Тан шиг олон орноор аялахын тулд амаараа дүүрэн хэлтэй байх шаардлагатай юу?
-Аль болох олон хэлтэй байх тусмаа сайн. Гэхдээ нэг онигоо байдаг шүү дээ. Шал дэмий Парагвай, Уругвай хэл сурчихлаа гэдэг шиг шаардлагагүй хэл сураад хэрэггүй. Жишээлбэл миний чех хэл Чехэд очиход л хэрэг болдог. Гэхдээ хэл хэзээ ч илүүддэггүй.