Газар нутаг: 385207 хавтай дөрвөлжин км

Хүн ам: 5.4 сая
Засаглал: Үндсэн хууль, хаант

Норвегийн эдийн засаг

Норвегийн Засгийн газар улс орныхоо эдийн засгийн гол салбар нефть, байгалийн хийг хянадаг. Тус улс ой, рашаан, усны баялагтай, олборлодог ч нефтийн салбар улсын төсвийн нь 30 хувийг бүрдүүлдэг.
Өнөөдөр манай гараг дээр бидний мэдэх хийгээд мэдэхгүй 200 гаруй улс орон оршин байна. Улс орон бүр өөрийн улс төрийн байгуулал, улс төрийн тодорхой дэглэмтэй.
Гэхдээ улс төрийн дэглэм нь өнөөгийн дэлхий дахинд оршин тогтож байгаа байгуулал, дэглэмд тохирохгүй тийм улс орныг дэлхийн газрын зураг дээрээс олж болно, хэргийн учир нь бүхийл улс орны засаглал, дэглэмийг нэг загвараар харах аргагүй юм. Америкийн улс төр судлаач Сэмюэл Хантингтон энэ талаар “нэг улс нөгөөгөөсөө ялгарах хамгийн гол шинж бол засаглалын хэлбэр биш, харин удирдлага хяналтын түвшин. Ардчилсан орон, дарангуйлагч орнууд нь улс төрийн амьдрал, нийгмийн харилцаа, тогтвортой байдал, зэргээрээ ялгаатай.
Улс төрийн тогтолцооны ололт, амжилтыг улс төрийн тогтвортой байдалгүйгээр ойлгох аргагүй. Өнөөдөр аль болох олон орон ардчилсан тогтолцоо руу шилжихийг эрмэлзэж, энэ нь улс орны болон ард иргэдийн аюулгүй байдлыг хангах, тэдний эрхийг дээдлэх гол арга зам гэж үздэг болоод байна.

Иймдээ ч ардчилсан ертөнцөд “ардчилсан дэглэм бие биетэйгөө зөрчилддөггүй” гэсэн онол бий болоод байна. Энэ нь улмаар дэлхий дахины аюулгүй байдал, олон улсын харилцааны тогтвортой байдалд хүрэх эрмэлзэл гэсэн үг. Өөрөөр хэлбэл ийм тогтортой байдал улс төрийн тогтвортой ардчилсан дэглэм тогтсон үед л хангагдана. Харин улс төрийн ардчилсан тогтолцоог хэрхэн яаж төлөвшүүлэх вэ.
Чухам үүнд л хэдэн жилийн турш олон улсын судалгааны “The Economist Intelligence Unit” байгууллагаас гаргадаг судалгаагаар хамгийн ардчилсан орноор тодорч жагсаалтыг тэргүүлж байгаа Норвегийн жишээнээс харж болно. Хэргийн учир нь Норвегийн улс төрийн энэ дэглэм 60 гаруй жил тогтвортой байгаа юм. Энэ амжилтын нууц нь юунд байна.
Нэгдүгээрт: Норвеги тийм олон хүн амтай улс биш, ард иргэд нь улс орныхоо улс төрийн амьдралд идэвхтэй оролцдог улс. Норвеги таван сая орчим хүн амтай ч тус улсын парламент Стротинг нь 169 хүнтэй, улс төрийн найман намтай.
Норвегийн дотоод улс төрийн амьдралд улс төрийн болон нийгмийн төрөл бүрийн хүчний тэнцвэр ойлголцол чухал үүрэгтэй байдаг.
Үүний зэрэгцээ тус улсад улс төрийн засаглалд төрийн бус болон лоббийн олон байгууллага нөлөө үзүүлдэг. Норвегид бас уян хатан жагсаалт буюу чөлөөт нээлттэй нэрсийн жагсаалт гэдгийг ашигладаг. Энэ уян хатан жагсаалтыг сонгогчид өөрчилж болно.

Энэ бол намын жагсаалтад орсон нэр дэвшигчдийн талаар сонгогчид давуу эрхээ ашиглан үзэл бодлоо илэрхийлж өөрчлөх боломжийг олгож байгаа хэрэг.
Эндээс үзэхэд Норвегийн улс төрийн, ардчилсан тогтолцооны тогтвортой байдлын нэг нууц нь хүн ам нь ашиг сонирхлоо төрөл бүрийн аргаар илэрхийлэх, улс төрийн тогтолцоонд дэмжлэг үзүүлэх боломж олгосонд байна гэж болно. Янз бүрийн судалгаагаар тус улсын хүн амын 65 хувь нь засгийн газартаа илгэдэг, соногуулийн ирц ямагт 75 хувиас илүү байдаг байна. Ер нь улс төрийн ямар ч тогтолцооны үед “гарах” үүрэг чухал. “Гарах” гэдэг үүрэгт хэм хэмжээ, хууль сахих, дүрэм журам, түүний хэрэгжилтэд тавих хяналт.
Норвегид чухам үүнийг хууль тогтоох, гүйцэтгэх, шүүх засаглал нь шударгаар биелүүлдэгт гол учир байна.
Ямар нэг шийдвэр, хууль эрхийн акт нь иргэдэд таалагдахгүй, тэдний эрх ашигт сөргөөр нөлөөлөхөөр байвал иргэд энэ талаар санал бодлоо, зөвшөөрөхгүй байгаагаа илэрхийлэх, дахин өөрчлөхийг, өөрөөр хэлбэл “орох”-ыг шаардах эрхтэй. Норвегид янз бүрийн асуудлаар, янз бүрийн түвшинд, орон даяар, зарим бүс, орон нутагт бүх нийтийн санал асуулга явуулдаг практик өргөн дэлгэрсэн байдаг. 1973-2013 оны хооронд гэхэд л тус улсад ийм бүх нийтийн санал асуулга 721 удаа явуулсан байна.

2013 онд гэхэд л Ослод 2022 он өвлийн олитмп чвуулах эсэх асуудлаар бүх нийтийн санал асуулга явуулахад нийт иргэдийн 66 хувь нь оролцсон байх жишээтэй.
Ингэжэ төр иргэдийн холбоо, эргэх харилцаа бий болгосон нь улс төрийн дэглэм тогтвортой байх үндсэн хүчин зүйл болдог байна. Ийм эргэх холбоонд хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Норвеги нэг хүнд ногдох хэвлэлийн бүтээгдхүүүний тоо болон, хэвлэлийн эрх чөлөөний байдлаар дэлхийд нэгдүгээрт ордог. Нидерланд, Швед ч энэ талаар бас тэргүүлдэг.
Үүнээс гадна ард иргэд улс төрийн намуудын үйл ажиллагаанд тодорхой түвшинд хяналт тавьдаг байна. Норвеги нь Скандинавын орнуудын дундаас улс төрийн намууд нь хууль тогтоох түвшинд санхүүгийн тайлангаа тавьдаг анхны орон болсон улс. Намууд санхүүгийн тайлангаа парламентад тавьдаг гэсэн үг.
Ардчилсан тогтолцооны тогтвортой байдлын нэг үндсэн зорилт нь ард иргэдийнхээ сайн сайхан амьдралын төлөө, тэднийг хангалуун амьдруулах бүхий л нөхцөлийг хангах явдал. Энэ нь нийгмийн тогтворгүй байдал, сөргөлдөөнийг бууруулж, итгэлцэл, нийгмийн тэгш байдлыг хангадаг.
Норвегид нэг хүнд ногдох Дотоодын нийт бүтээгдхүүн 2018 онд 81695 ам.доллар байгаа нь өмнөх 2017 оныхоос 8,19 хувиар буюу 6181 ам.доллараар өссөн байна. Бас нэг зүйл бол баян, ядуу өрхийн орлого нь бусад ардчилсан дэглэмтэй орнуудынхаас хамгийн бага ялгаатай орон. Энэ улсад хамгийн баян хүний орлогын 10 хувь нь жирйин орлоготой иргэний орлогын 10 хувиас зургаа дахин л илүү. Гэтэл Их Британид энэ үзүүлэлт 10 дахин их байдаг.

Ийм ч болохоор Норвеги НҮБ-аас гаргадаг амьжирганы түвшин өндөр улсуудын жагсаалтыг сүүлийн хэдэн жил тасралтгүй тэргүүлж байгаа юм. Үүний зэрэгцээ Норвеги хүний хөгжлийн индексээр 30 жил тэргүүлж байгаа нь чухам амжиргааны түвшин нь зөвхөн үндэсний орлогоор төдийгүй урт наслалт, боловрол, худалдан авах чадвар зэргээр ч өндөр байгааг харуулж байна.
Энэ бүхэн бол Норвегийн улс төрийн ардчилсан дэглэм тогтвортой байж, ард иргэд нь засгийн газартаа итгэн дэмжиж байгаа, нөгөө талаас нийгэм эдийн засгийн бодлого нь зөв байгаатай холбоотой.
Эцэст нь тэмдэглэхэд улс төрийн ардчилсан тогтолцооны тогтвортой байдал нь зөвхөн улс төрийн институтүүдийн тогтвортой байдал төдий биш тэдний харирлцан уялдаа, хамтын ажилллагаа, эдинй засгийн тогтолцооны элементүүдинй тэнцвэржүүлэлт, ард иргэд төрийн байгуулал, түүний элитүүдийн тогтортой хамтын ажилллагаа чухал гэдгийг тэмдэглэх хэрэгтэй.
Норвегийн хаант улсын жишээнээс бид ардчилсан тогтолцооны тогтвортой байдалд улс тьөрийн тогтолцоонд “орох”, “гарах” үүргийн механизмыг үр ашигтай ашиглах, өөрөөр хэлбэл төр, ардчиллын оршин тогтнох үндсэн зарчим болсон ард иргэдийн харилцан уялдаа, эргэх холбоог зөв ашиглах ячвдал чухал гэдгийг харж байна.

Нөгөө нэг чухал зүйл бол улс орныхооо улс төрийн удирдлагад ард иргэд итгэж дэмжих явдал өндөр байх явдал. Үүний тулд эрх баригчид үндэсний эдийн засаг, нийгмийн бодлогоо зөв тодорхойлж энэ бүхэн ард түмний сайн сайхан амьдралын төлөө чиглэх ёстой байх нь.
Өнөөдөр манай гараг дээр үндсэн хуулиараа ардчиллыг тунхагласан олон арван улс орон байгаа ч харамсалтай нь тэдний цөөхөн нь энэ дэглэмээ хэрэгжжүлэн мөрдөж байгаа юм. Улс төрийн ардчилсан тогтолцоо хэрхэн яаж тогтвортой байдгийг Норвегийн олон жишээнээс харж болно. Энд энэ улсын гол хүчин зүйл болох нийгэм эдийн засгийн хөгжлөөс эхлүүлээд улс төрийн институтүүдийн үр ашигтай хамтын ажиллагаа, үүрэг ролийг дурдаж болох нь.