Өнгөрсөн онд орон сууц худалдах авах эрэлт нэмэгдсэн бол энэ онд буурчээ. Энэ нь орон сууцны ипотекийн зээлүүд зогссон мөн эдийн засгийн уналттай холбоотой гэж салбарын шинжээчид тайлбарласан байна. Тухайлбал 2019 оны 12 дугаар сарын байдлаар Улаанбаатар хотын хэмжээнд нийт 62 310 айлын орон сууцны 442 төсөл хэрэгжиж байгаа аж. Шинэ орон сууцны 1 м.кв-ын үнэ дунджаар 2.22 сая төгрөг байгаа бол зэрэглэлээс хамаарч 1 м.кв нь 1.7 - 7.9 сая төгрөгийн хооронд байна. Харин хоёр өрөө хуучин орон сууцны дундаж үнэ 1 м.кв нь 1.86 сая төгрөгтэй байна. Оны эхнээс өсөн нэмэгдсэн дүнгээр нийт 5,031 айлын орон сууц борлуулагдсаны 48.1 хувь нь шинэ орон сууц, 51.9 хувь нь хуучин орон сууц байжээ.

Орон сууц борлуулалтын идэвхийг өнгөрсөн онтой харьцуулахад 2018 оноос 2019 он 16.8 хувиар өссөн үзүүлэлттэй байна. Эдгээр захиалга авч буй орон сууцны 80.2 хувийг стандарт болон дундаж зэрэглэлийн орон сууц, 19.8 хувийг бизнес болон өндөр зэрэглэлийн орон сууц эзэлж байна. Орон сууцны түрээсийн зах зээл дээр хамгийн эрэлт ихтэй нь хоёр өрөө орон сууц байдаг ба дундаж түрээсийн үнэ өнгөрсөн оноос 10.2 хувиар өсч, 700 мянга орчим төгрөг болжээ. Өнөөдөр барилгын зах зээл дээр 80 мянган орон сууц эздээ хүлээж байгаа тухай мэдээлэл тархаад байгаа ч зах зээлийн бодит дүр зураг арай өөр түүхийг өгүүлж байна.

Тэгэхээр хоёр өрөө байр зах зээлд хамгийн эрэлттэй байдаг байна. Улаанбаатар хотод 1991 оноос хойш 2018 оны гуравдугаар сар хүртэл 182,818 гаруй орон сууц ашиглалтад орж одоогоор Улаанбаатар хотын орон сууцны фонд 240,272 болсон боловч гэр хорооллын айл өрхийн тоо 216 мянга болж өнгөрсөн 17 жилийн хугацаанд 251 дахин өсчээ. Нийслэл хотод хотжилт, барилгажилт сүүлийн жилүүдэд гэрлийн хурдаар өрнөж байгаа ч жилдээ 16 мянган өрхөөр хаяа тэлэх гэр хорооллын эрэлтийг гүйцнэ гэхэд үнэнд хол сонсогдож байна. Тиймээс зохиомлоор орон сууцны үнийг хөөрөгдөж эрэлт, нийлүүлэлтийн хөөс бий болгох нь иргэдэд хамгийн их хохиролтой. Тэгвэл орон сууцны үнэд нөлөөлдөг гол хүчин зүйл нь эрэлт, нийлүүлэлтийн харьцаа. Цаашлаад хүн амын өсөлт, хотжилт, өрхийн орлого, банкны хүү, инфляц гээд олон зүйл нөлөөлнө.
"Тэнхлэг зууч" ХХК Улаанбаатар хот болон 21 аймгийн нийт өрхийн ойрын гурван жилийн орон сууцны эрэлт хэрэгцээг тодорхойлжээ. 21 аймгийн хэмжээнд 2017 оны байдлаар 482,687 өрх байна. Үүний 41 хувь буюу 198,302 өрх нь аймгуудын төвд оршин сууж байна. Тэдний 57,377 өрх буюу 29 хувь нь орон сууцанд, 140,925 өрх буюу 71 хувь нь гэр хороололд амьдарч байгаа судалгаа гарсан байна. Улаанбаатар хотын хэмжээнд ирэх таван жилийн хугацаанд нийт есөн дүүргийн 216,913 өрхөд инженерийн дэд бүтэц бүхий орон сууц худалдан авах хэрэгцээ байна. Ойрын таван жилийн хугацаанд орон сууц хэрэгцээтэй эдгээр өрхийн 16,3 хувь буюу 35,497 өрх нь бодит худалдан авалтаар баталгаажсан эрэлт байна. Энэхүү бодит худалдан авалтаар баталгаажсан эрэлтийн 93 хувь буюу 33,102 өрх нь ирэх гурван жилийн хугацаанд орон сууц худалдаж авахаар төлөвлөж байгааг судалгаа харуулжээ.

Ая тухтай амьдрахыг хүсдэггүй хэн ч үгүй. Гэвч зах зээл дээрх эрэлт нийлүүлэлт хэт тэнцвэргүй байгаа нь асуудал үүсгэж байна. Өөрөөр хэлбэл санаа байвч сачий хүрэхгүй зовлон маш их байна. Тухайлбал судалгаагаар ихэнх иргэд урьдчилгаа 30 хувиа бүрдүүлэх боломжгүй, зах зээл дээр борлуулагдаж байгаа орон сууцны үнэ өндөр, өрхийн орлого нь зээл төлөлтөд хүрэлцдэггүй гэх мэт голлох шалтгаанууд нь өрхийн санхүүтэй холбоотой хүндрэл байна. Тэгвэл нийслэлийн хэмжээнд ирэх таван жилийн хугацаанд 216,913 өрхөд орон сууцны хэрэгцээ байгаагаас 71,798 өрх ипотекийн зээлд хамрагдах хүсэлтэй. Өнөөдөр зах зээл дээр борлуулагдаагүй 80 мянган орон сууц байгааг судалгаа харуулж байна. Үүнээс орон нутагт зургаан мянган орон сууц баригдсан, борлуулагдаж байна. Харин нийслэлд 207 мянган орон сууцны хэрэгцээ шаардлага байна. Гэтэл орон сууцтай болох эрмэлзлэлтэй иргэд худалдан авах чадваргүй байгааг судалгаа харуулж байгаа.

Урьдчилгаа төлбөр төлөн ипотекийн зээлд хамрагдах хүсэлтэй өрхүүдийн хувьд дунджаар 59,5 м.кв талбайтай, нийт үнийн дүн 72,992,638 төгрөгөөр худалдан авах хүсэлтэй байна. Урьдчилгаа төлбөр 21,897791 төгрөгийг төлөн, үндсэн төлбөрөө 15 жилийн хугацаатай сар бүр 488,305 төгрөг төлөх сонирхолтой байгаа нь судалгаанаас харагдаж байгаа юм. Урьдчилгаа төлбөрийн хэмжээ 30 хувийг төлөх чадвартай 30,297 өрх урьдчилгаа төлбөрийн хэмжээ 25 хувь болоход төлөх чадвартай өрхийн тоо 31,576 өрх, урьдчилгаа төлбөрийн хэмжээ 20 хувь болоход төлөх чадвартай өрхийн тоо 33,942 өрх болж өсч байна. Ипотекийн зээлийн өнөөгийн шалгуурыг хангаж буй 30,297 өрх, бэлэн мөнгөөр худалдан авах чадвартай 5200 өрх, нийлээд 35,497 өрхөөс 1,009 өрх нь ипотекийн зээл авсан байгаа ч дахин орон сууц авах сонирхолтой байгаа дүр зураг бодит байдал дээр харагдаж байна.

Төр нь иргэдээ утаанаас ангижруулах, суурьшлын бүсийг тэлэх зорилготойгоор орон сууцжуулах бодлого баримталж байгаа боловч энэ цаг үед төр засгийн бодлого үүний эсрэг явж байна. Иргэдийг орон сууцжуулах биш утааны эсрэг тэрбум тэрбумын төсөл хэрэгжүүлэх нь илүү үр дүнтэй байгаа бололтой. Ялангуяа 2020 оны эхээс коронагийн дэгдэлт дэлхий дахиныг айлгаж Монголд эдийн засгийн хямрал нүүрлэж байгаа ч орон сууцны үнэ буурсангүй.
Төрийн орон сууцны корпорац нэрээ сольсон ч нидэр дээрээ юу ч хийсэнгүй. Гэр хорооллын нүхэн жорлонгийн асуудалтай, утааны асуудлаа шийдээгүй энэ үед төрийн зүгээс иргэдээ орон сууцжуулах төсөл хөтөлбөрөө зогсоосон нь дэндүү харамсалтай. Иргэдийг орон сууцжуулахын оронд намын мөрийн хөтөлбөрт тусгаж сонгуулийн шоу хийх нь илүү дээр гэж үзэж байгаа бололтой. Хүн амын 50 хувь нь амьдардаг нийслэлчүүдийн хувьд иргэдийн худалдан авах чадвар муу байна. Тиймээс зайлшгүй түрээсийн орон сууцны эрэлт, хэрэгцээ бий болж, түүнийг зохицуулах механизм шаардлагатай болоод байна. Тэгвэл УБ хотод инженерийн дэд бүтэц бүхий орон сууц түрээслэх хэрэгцээтэй байгаа нийт 44,747 өрх байна. Орон сууц түрээслэх сонирхолтой нийт өрхүүдийн 16,717 нь нийтийн орон сууцанд, 14,686 нь дэд бүтцэд холбогдоогүй хашаа байшинд, 13,016 нь монгол гэрт, 329 нь дэд бүтцэд холбогдсон хашаа байшин, амины орон сууцанд амьдарч байна. Нийт түрээслэх хэрэгцээтэй байгаа өрхийн 10,364 нь тухайн амьдарч буй сууцаа түрээслэж амьдардаг бол 4890 өрх нь бусдын өмчлөлийн байранд төлбөргүйгээр амьдарч байна.
Улаанбаатар хотын хэмжээнд ойрын гурван жилийн хугацаагаар авч үзвэл, бодит худалдан авалтаар баталгаажсан эрэлт 33,102 айл, орон сууцны боломжит нийлүүлэлт 38,514 байгаа бөгөөд ойрын гурван жилийн хугацаанд 5412 айлын орон сууцны нийлүүлэлтийн илүүдэлтэй байхаар байна. 2018 оны хувьд бусад онуудаас хамгийн их орон сууцны илүүдэлтэй байгаа бөгөөд 6607 айлын орон сууцны илүүдэл гарахаар байна. Нийт түрээслэх хэрэгцээтэй өрхийн 28,5 хувь нь “гэр бүлийн бусад гишүүдийн хэрэгцээнд зориулж”, 28,1 хувь нь “өөрийн өмчлөлийн сууцгүй” гэсэн шалтгаанаар түрээслэх сонирхолтой. Орон сууц түрээслэх хэрэгцээтэй байгаа өрхүүд нь дундажаар 4,4 ам бүлтэй, 0-17 насны 2,1 хүүхэдтэй, өрхийн тэргүүн нь 43,3 настай, өрхөд ажил эрхэлдэг 1,6 хүнтэй өрхүүд байна. Улаанбаатар хотод нийт 31,402 өрх түрээсийн орон сууцанд амьдарч байна. Улаанбаатар хотын хэмжээнд ойрын гурван жилийн хугацаагаар авч үзвэл, бодит худалдан авалтаар баталгаажсан эрэлт 33,102 айл, орон сууцны боломжит нийлүүлэлт 38,514 байгаа бөгөөд ойрын гурван жилийн хугацаанд 5412 айлын орон сууцны нийлүүлэлтийн илүүдэлтэй байхаар байна. 2018 оны хувьд бусад онуудаас хамгийн их орон сууцны илүүдэлтэй байгаа бөгөөд 6607 айлын орон сууцны илүүдэл гарахаар байна.

ЭХ СУРВАЛЖ: "АРДЧИЛАЛ ТАЙМС" СОНИН