Энэтхэг улс нь Монголд, ялангуяа орчин үед Буддын шашныг дэлгэрүүлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэсэж буй бөгөөд энэхүү соёл, оюун санааны хэлхээ холбоо нь хоёр орны дипломат, соёл, түүхийн хэлхээ холбоог гүнзгийрүүлэхэд хувь нэмрээ оруулж байна. Монголд буддизмын нөлөөг мянга гаруй жилийн тэртээ Энэтхэгээс нэвтрүүлж эхэлсэнтэй нь холбож үзэж болох бөгөөд Монголд буддын шашныг дэлгэрүүлэх, сэргээх, сурталчлахад Энэтхэгийн гүйцэтгэсэн үүрэг түүхийн үеүүдэд чухал байсаар байна.

Монгол дахь Буддын шашны түүхэн нөхцөл байдал

Буддын шашин Монголд эртний худалдааны замаар, ялангуяа Төв Азийг Энэтхэг, Хятадтай холбосон Торгоны замаар нэвтэрсэн. МЭ III-IV зууны үед Энэтхэгийн лам нар эдгээр замаар аялж, Буддын сургаал, бичвэрүүдийг авчирсан. Тухайн үеийн Монголын элитүүд болон тэдний ард түмэн Их хөлгөний буддизмыг Уйгуруудын нөлөөн дор анх танилцсан байна. Гэвч XVI зуунд Алтан хааны үед л Түвдийн буддизм, тэр дундаа Гэлүгба-ын сургууль, Монголд бат бэх суурьшсан.

Эхэн үеийн шашин орж ирэх дамжуулалтын үеэр Энэтхэгийн лам, эрдэмтэд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн. Энэтхэгийн буддын шашны зохиолуудыг төвд, монгол хэлээр орчуулсан нь Монгол дахь буддын судлалын үндэс болсон. Энэ үед Энэтхэгийн Буддын соёл Төвдийн Буддизмтай хамт Монголын шашны зан үйл, уран сайхны илэрхийлэлийг төлөвшүүлэхэд тусалсан.

Монгол дахь Буддизмын орчин үеийн сэргэн мандалтад Энэтхэгийн үүрэг

Монгол дахь буддын шашин XX зуунд коммунист дэглэмийн үед, ялангуяа 1930-аад оны Сталины дэглэмийн үед олон сүм хийд сүйдэж, лам хуврагууд хавчигдаж, шашны үйл ажиллагаа эрс хязгаарлагдаж байсан үед ихээхэн дарагдаж байсан. Гэвч 1990-ээд оны эхээр ЗХУ задарч, Монгол Улс ардчилалд орсноор Буддизм нь Монголын таних тэмдэг, соёлын чухал хэсэг болон дахин гарч ирэв. Энэтхэг улс дипломат хүчин чармайлт, соёлын солилцоо, Буддын шашны тэтгэлгээр дамжуулан энэхүү сэргэлтэд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн.

Дипломат болон соёлын дэмжлэг

Энэтхэгийн засгийн газар Монголын Буддын шашны өв соёлоо сэргээн босгох хүчин чармайлтыг идэвхтэй дэмжиж ирсэн. Дипломат санаачилгад соёлын төвүүд байгуулах, Буддын шашны байгууллагуудыг дэмжих зэрэг багтсан. Монгол Улсын Ерөнхий сайдын 2015 онд Энэтхэгт хийсэн айлчлал, мөн оны Энэтхэгийн Ерөнхий сайд Нарендра Модигийн Монголд хийсэн айлчлал нь Энэтхэгийн Монгол Улсад соёл, шашны дэмжлэг үзүүлэх амлалтаа бататгахад тусалсан чухал мөчүүд байлаа.

Монгол дахь Буддын шашны төв болсон Улаанбаатар дахь Гандантэгчинлэн хийдийг сэргээн босгоход тусалсан. Энэтхэг улс Монголын Буддистуудад өв соёлоо хадгалан хамгаалах, сурталчлахад туслах сан хөмрөг, шашны ном зохиол, тэр ч байтугай техникийн туршлагаар хангахад чухал үүрэг гүйцэтгэсэн. Энэхүү тусламж нь хоёр орны дипломат харилцааг бэхжүүлж, Буддизмаас улбаатай соёлын хамтын нөхөрлөлийг баттадгаж байна.

Буддын шашны тэтгэлэг ба боловсрол

Энэтхэг улс Буддын шашинд суралцах хүсэлтэй монгол лам нар болон оюутнуудад дэмжлэг үзүүлдэг. Буддист судлалын төв хүрээлэн, Наланда их сургууль зэрэг Энэтхэгийн байгууллагууд монгол оюутнуудад тэтгэлэг, сургалтын хөтөлбөрүүд олгож, Буддын шашны эх бичвэрүүдийг судлах, Энэтхэгийн буддын гүн ухааны талаарх ойлголтоо гүнзгийрүүлэх боломжийг олгож байна. Эдгээр санаачилгууд нь өөрсдийн сүсэг бишрэлийн гарал үүслийг сайн мэддэг Монголын буддын шашинтнуудын шинэ үеийг бий болгож, Монгол, Энэтхэгийн сүм хийдүүдийн холбоог бэхжүүлсэн юм.

Зөөлөн хүч ба соёлын солилцоо

Энэтхэгийн Монголд Буддын шашныг сурталчлах үүрэг нь соёлын дипломатын өргөн хүрээний стратегийн нэг хэсэг юм. Буддизм бол Энэтхэг улс Азийн олон орон, ялангуяа Зүүн болон Зүүн өмнөд Азийн орнуудтай харилцаагаа бэхжүүлэхэд ашигладаг соёлын гол экспортын нэг юм. Энэ нь Монголд Энэтхэгийн Буддын шашны төлөөлөгчдийг илгээх, Энэтхэгийн Буддын шашны урлагийн үзэсгэлэнг зохион байгуулах, Буддын шашинд чиглэсэн соёлын арга хэмжээг санхүүжүүлэх хэлбэрээр явагдсан. Энэтхэг улс эдгээр үйл ажиллагаагаар дамжуулан Буддын шашныг сурталчлаад зогсохгүй өөрийн зөөлөн хүчийг тусгаж, Монгол Улстай соёл, дипломат харилцааны таатай харилцааг бий болгож байна.

Энэтхэг улс нь Монгол, Энэтхэгийн Буддын шашны эрдэмтэн, уран бүтээлчид, оюун санааны удирдагчдын солилцоог дэмжиж, Буддын шашныг соёлын хамтын өв болгон улам бататгаж байна. Энэхүү соёлын солилцоо нь Монголын Буддистуудад Энэтхэгийн Буддын шашны зан үйл, бичвэр, зан үйлтэй танилцах боломжийг олгож, Буддын шашны Энэтхэгийн язгуурын талаарх ойлголтыг нэмэгдүүлж, Энэтхэгийн соёлтой илүү ойр дотно харилцаа тогтооход түлхэц өгсөн юм.

Энэ чиглэлд ахисан алхам болгон Энэтхэг улс 2024 оны аравдугаар сард Шинэ Дели хотноо "Олон улсын Абхидхамма дивас"-ыг амжилттай зохион байгуулж, Энэтхэг, Балба дахь Бурхан Буддатай холбоотой бүх орныг холбосон Буддын шашны тойргийг тунхагласны гэрч болсон юм. Үүнд Кушинагар дахь олон улсын нисэх онгоцны буудлыг хөгжүүлэх, Лүмбини, Бодгаяа, Капилвасту, Санчи хотод Энэтхэг-Олон улсын Буддын соёл, өвийн төвийг барих зэрэг ажлууд багтсан болно.

Энэтхэг улс тус тусад нь 2024 оны арваннэгдүгээр сард Шинэ Дели хотноо Азийн Буддын шашны Анхдугаар дээд хэмжээний уулзалтыг зохион байгуулж, Ази болон бусад орны Буддын шашны удирдагчид оролцов. Энэхүү дээд хэмжээний уулзалт нь Буддын шашны удирдагчид болон эрдэмтдийн гайхалтай хамтын ажиллагааг харуулж, олон улс даяар гүнзгий харилцаа холбоо, хамтын ажиллагааг суралцах замыг нээж өгсөн юм.

Дүгнэлт  

Монголд Буддын шашныг дэлгэрүүлэхэд Энэтхэгийн гүйцэтгэсэн үүрэг олон талт бөгөөд түүх, дипломат, боловсрол, соёлын зэрэн олон талыг хамарсан байна. Энэтхэг улс Буддын шашны байгууллагуудыг дэмжих, монгол оюутнуудад зориулсан тэтгэлэг, соёлын солилцоо зэргээр дамжуулан Монгол дахь Буддын шашныг сэргээн, тогтвортой байлгахад тусалж, мянга гаруй жилийн өмнөх хамтын өвийг үргэлжлүүлэн хөгжүүлж байна. Энэхүү "оюун санааны хөрш"-ийн холбоо нь хоёр улсын хооронд соёлын гүүр болж, дипломат харилцаагаа бэхжүүлж, энх тайван, эв нэгдлийн захиасыг сурталчлахад чухал үүрэг гүйцэтгэж байна. Энэтхэгийн дэмжлэгтэйгээр Монголд Буддын шашин сэргэж байгаа нь Энэтхэг улс Буддын шашны өв соёлоо хадгалах амлалтаа илэрхийлээд зогсохгүй Ази дахь соёлын чухал нөлөө бүхий байр сууриа бататгаж, Буддизм нь соёл, оюун санааны чухал уламжлал хэвээр байгаа үндэстнүүдтэй харилцах харилцааг бий болгож байна.