АНУ-д амьдардаг идэвхтэн, хүний эрхийн төлөө тэмцэгч Серикжан Билаш олон нийтийн сүлжээгээр Америкийн эрх баригчдыг Украинд цэргийн тусламж хангалтгүй үзүүлж байна хэмээн шүүмжилжээ. Түүний хуучин хамтрагчид нь Билаш АНУ-тай харилцаагаа муутгасны дараа аль улс руу цагаачлах талаар бооцоо тавихыг санал болгож байна.
Серикжан Билашийн түүх бол нутаг нэгт ахан дүүсийнхээ эрх ашгийг хамгаалдаг хүн аажмаар “унтарч”, эх орноо зөвхөн нэр төдий алсаас хайрладаг "мэргэжлийн цагаач" болж хувирдгийн тод жишээ юм. Мөн түүний үйлдэл хүмүүст сайнаас илүү хор хөнөөл учруулна гэж бодохгүйгээр алхам хийвэл юу болдгийн гунигтай жишээ.
Серикжан Билаш нь “Атажурт казах хүний ​​эрх” хүний ​​эрхийн байгууллагын тэргүүн бөгөөд БНХАУ-ын Шинжаан-Уйгурын өөртөө засах оронд амьдарч буй казахуудыг өмгөөлсөн анхны хүмүүсийн нэг гэдгээрээ Казахстанд алдаршсан. 2014 онд хэд хэдэн террорист халдлага болсны дараа БНХАУ-ын эрх баригчид үндэстний цөөнхийн зарим төлөөлөгчдийн талаар авч хэрэгжүүлэх бодлогоо чангаруулж, үүний улмаас казахуудын төлөөлөл Хятадуудын тус бодлогод өртөв.
Шинжааны уугуул иргэн Билаш Хятадын бодлогыг хэнээс ч илүү маш сайн ойлгодог байсан болов уу. Энэ хүрээнд тэрбээр казах цагаачдад виз олгохдоо тэднийг ялгаварлан гадуурхаж байна гэх асуудлыг анхлан хөндөж, олон улсын хүний ​​эрхийн байгууллагуудад хандсан. Тухайн үед түүний видео бичлэгүүд шуугиан тарьж байсан бөгөөд магадгүй тийм ч учраас хүний ​​эрхийн төлөө тэмцэгч Билаш төд удалгүй түүхэн эх орон руугаа нүүхээс өөр аргагүй болсон юм.
Казахстан ирсэнийхээ дараа Билаш Хятадад хүний ​​эрх хэрхэн зөрчигдөж байгаа талаар мэдээлэл түгээж эхэлсэн. Тэрээр БНХАУ-д үндэсний цөөнхийг хүчээр байлгаж, хүмүүнлэг бус аргаар иргэдийг тамлан зовоож "дахин хүмүүжүүлэх улс төрийн лагерь" гэгдэх сэдвийг идэвхтэй хөндөж байв. Билаш өөрийн нутаг нэгтнүүд болон үзэл бодол нэгтнүүдээ суллахыг шаардаж, хэвлэлийн бага хурал хийж, видео бичлэг хийж, хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр удаа дараа мэдэгдэл хийж, "ард түмнийг хоморголон устгахыг зогсоохыг" шаардав.
Ийнхүү шударга бусын эсрэг, хүний эрхийн төлөө идэвхтэй тэмцэж байсан Билаш нэг өдөр эрс өөрчлөгдөж, элэг нэгтнүүдийнхээ эрхийн төлөөх тэмцэл синофоби /Хятадаас айх айдас/ болж хувирсан гэхэд болно. Магадгүй түүний Казахстанд цаашид хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаанд нь асуудал гарсан байх. Баривчлагдахаасаа өмнө Билаш "Атажурт ериктилери" гэх олон нийтийн хөдөлгөөнийг бүртгэх гэж оролдсон. Гэсэн хэдий ч сүүлийн хэдэн жилийн турш үүнийг хийх боломж гарч ирсэнгүй. Билаш үүнийг дайснуудын явуулга хэмээн үзсэн бол Алматы хот дахь Хууль зүйн хэлтэс тус байгууллагыг бүртгүүлэхэд шаардлагатай бичиг баримт хангалтгүй байна гэдэг үндэслэл хэлжээ. Тус хэрэг шүүхэд шилжиж бүртгэлгүй байгууллагыг удирдсан Билашд захиргааны шүүхээс торгууль ногдуулснаар хэрэг хаагдсан.
Серикжан Билаш нэгэн илтгэлийнхээ үеэр казахуудыг жихадад уриалсан нь түүний хувьд "эргэлтийн цэг" болсон байх. Исламын шашинд энэ ойлголтыг маш өргөнөөр тайлбарладаг бөгөөд Билашийн ийм мэдэгдэл нь Казахстаны эрх баригчдын урьдчилан таамаглахуйц хариу үйлдэл үзүүлэхэд хүргэв. Үүний дараа Билашийг баривчилж, Астанад хүргэсэн бөгөөд эхлээд түр саатуулах байранд, дараа нь гэрийн хорионд оруулсан юм. Түүнийг Бүгд Найрамдах Казахстан Улсын Эрүүгийн хуулийн 174-р зүйлийн 1-д заасны дагуу үндэстэн ястны хооронд өдөөн хатгалга, мөргөлдөөнийг өөгшүүлсэн гэсэн үндэслэлээр буруутгасан байна. Дээрх зүйл анги нь их хэмжээний торгууль ногдуулахаас эхлээд долоон жилийн хорих ял хүртэлх шийтгэлтэй байв.
Билашийн хувьд торгуулах хувилбарыг сонгосон юм. Эхэндээ Билаш болон түүний өмгөөлөгч Айман Умарова бүх зүйлийг үгүйсгэж, "жихад" гэдэг шууд бус утгаар нь ашигласан гэж тайлбарлахыг оролдож, тус баривчилгааг улс төрийн зорилготой гэж нэрлэж байв. Гэвч эдгээр мэдэгдлийг үл харгалзан Серикжан Билаш удалгүй прокурортой зөвшилцлийн гэрээ байгуулахаар тохиролцож, гэм буруугаа бүрэн хүлээн зөвшөөрсөн байна.
Үүний дараагаар Серикжан Билашийн хүний ​​эрхийн үйл ажиллагаанд зөвхөн өрсөлдөгчид төдийгүй дэмжигчид болон ижил төстэй хүмүүс нь хүртэл сэтгэл дундуур байсан нь тогтоогджээ. Хүний эрхийн төлөө тэмцэгч Тайжан, улс төр судлаач Айдос Сарым, яруу найрагч Мухтар Шаханов зэрэг эх орончдын хэсэг бүлэг хүмүүс эрх баригчдад захидал илгээж, "Атажурт ериктилери"-гийн үйл ажиллагаа Казахстан болон БНХАУ-ын хоорондын харилцаанд сөргөөр нөлөөлж байгааг тэмдэглэжээ.
“...Тэд (Атажурт ериктилери) Хятад дахь казахуудын хувь заяаны талаар эх сурвалжгүй, батлагдаагүй мэдээлэл гаргаж, гал дээр тос нэмж байна. Эдгээрийн дунд Хятад дахь нууц байгууллагуудад ажилладаг хүмүүс байгаа гэдэгт бид эргэлзэхгүй байна. Эндээс харахад тэдний зорилго нь манай улсын дотоод амгалан тайван байдлыг алдагдуулж, эвдэх зорилготой юм...” гэж захидалд бичжээ.
Серикжан Билашийн замналын талаарх бас нэгэн “сонирхолтой” баримтыг дэлгэхэд тэрбээр Казахстаны "Жас Алаш", "Жас казах" гэх зэрэг хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр зогсохгүй Хятадын казах хэл дээрх долоон сайтад мэдээллүүд гаргаж байсан... Хятадын эсрэг сэдвүүдээр өдөөн хатгасан нийтлэлүүдийг бичсэний дараа БНХАУ-ын эрх баригчид дээрх сайтуудыг хаасан юм.
С.Билаш эх орондоо буцах гэж буй Хятадын казах иргэдэд зориулан WeChat мессенжерт “Казахстанга кош” групп байгуулсан. Гэвч энэ бүлгийн гишүүд хууль хяналтын байгууллагын хараа хяналтад өртөж, саатуулагджээ.
Дээр дурьдсан бүх баримтыг харгалзан үзвэл Серикжан Билаш өөрөө Хятадын эрх баригчдын эрх ашгийн төлөө ажиллаж, Хятадад амьдардаг “найдваргүй” элэг нэгтнүүдээ илрүүлэхэд хувь нэмрээ оруулсан байж магадгүй гэдэг асуулт гарч ирж байна.
Ийм арга барилаар Хятад дахь казахуудын эрх ашгийг хамгаална гэдэг үнэхээр хачирхалтай харагдаж байна. Түүгээр ч зогсохгүй хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр Билаш болон түүний байгууллага Казахстаны Гадаад хэргийн яаманд улс төрийн шалтгаанаар ял шийтгүүлсэн, Хятадын эрх баригчдын шахалтад өртсөн казах үндэстний жагсаалт гаргаж өгөхдөө худал мэдээлэл дамжуулсан гэж мэдэгдсэн юм. Гэвч сүүлд ил болсон мэдээллээр Билашийн өгсөн жагсаалтад багтсан хүмүүсийн олонх нь “улс төрийн” зүйл ангиар ял шийтгүүлсэн хүмүүс биш гэдэг нь тогтоогдсон. Хятадын эрх баригчдын зүгээс өмнө дээрх үйлдэлд хариу үзүүлж, Билашийн зүгээс гаргаж өгсөн жагсаалт худал мэдээлэл гэж мэдэгдсэн юм. Үүний дараа Билашийг хүний эрхийн төлөө тэмцэг гэж хэлэх боломжгүй юм.
Энэ бүхний дараа Серикжан Билаш Туркийн Истанбул руу “нэг талын тийз” худалдан авч Казахстаныг орхин явжээ. Тэрбээр Туркийн иргэншил авахаар хүсэлтээ өгч, тус улсад удаан хугацаанд амьдарна гэж төлөвлөж байсан хэдий ч Туркэд удаан хугацаанд үлдсэнгүй. Учир нь "Анкара Бээжинтэй илүү ойр дотно харилцаа үүсгэж байгаа нь" түүнийг тус улсад үлдэх боломж олгоогүй байх. Үүний дараа Билаш өөрийг нь хүлээж авсан Турк улсын орхин явав. Тэрбээр хүнд үед өөрийг нь орогнуулж байсан Турк улсад 023 оны хоёрдугаар сард болсон аймшигт газар хөдлөлтийн дараа ч нэр хүндийг гутаасан мэдээллийг олон нийтийн сүлжээгээр нийтэлсээр байв.
Туркийн дараа Билаш АНУ-ын нийслэл рүү нүүжээ. Тэрбээр АНУ-д хэдий болтол байх вэ гэдэг асуулт нээлттэй хэвээр байна. Сүүлийн үеийн мэдээллээс харахад Билаш тус улсыг орхихоор зэхэж буй аж. Тэр өнөөдөр яг хэн бэ? Хүний эрхийг хамгаалах үйл хэргийг орлогын эх үүсвэр болгосон мэргэшсэн цагаач. Гэхдээ хамгийн хачирхалтай нь ийм хүмүүст итгэдэг хүмүүс байсаар байна.

Б.НЭРГҮЙ