Баавгайн Насанбаяр
Ph.D /Боловсрол судлал/

Суралцахуйн үйл ажиллагааны зарчимд үндэслэн 1996 онд НҮБ-аас боловсролыг “Хүний сурч боловсрох нь бүхий л амьдралынхаа туршид эдлэх үндсэн эрх бөгөөд чанартай боловсрол эзэмшихэд хүн бүр тэгш эрхээр хангагдах ёстой” хэмээн тодорхойлсон байдаг.
Боловсрол бол суралцагчид мэдлэг, чадвар эзэмших, хандлага, үзэл бодол төлөвшихөд суралцах тасралтгүй үйл явц юм. Дэлхий дахинд боловсролын чанар, хөгжлийн талаар үзэл онол, санаачилгын нэг нь үр дүнд суурилсан боловсрол (Outcome Based Education) юм. Энэ онол нь боловсролын бүхий л түвшинд сургалтын хөтөлбөр боловсруулах, хичээл үйл ажиллагааны зохион байгуулалт, мэдлэг, чадвар, хандлагыг үнэлэх зэрэг боловсролын эцсийн үр дүнд төвлөрдөг боловсрол гэж тодорхойлсон байна. Энэ онолыг ерээд оны дунд үеэс АНУ, Австрали, 2000 оны дунд үеэс Япон, Сингапур, Их Британи, Гонконг, Малайз зэрэг улс орнууд боловсролын системдээ хэрэгжүүлж эхэлсэн байна. Америкийн эрдэмтэн William Spade үр дүнд суурилсан боловсролын тухай онолыг хөгжүүлэхэд чухал үүрэгтэй оролцсон. Тэрээр “Сурч боловсорсны эцэст суралцагч бүр амжилттай хийж чаддаг байх хамгийн гол зүйлд боловсролын системийг бүхэлд нь чиглүүлж, зохион байгуулахыг үр дүнд суурилсан боловсрол” хэмээн тодорхойлжээ.

ҮР ДҮНД СУУРИЛСАН СУРГАЛТЫН ХӨТӨЛБӨР

Суралцахуйн үйлийг үр дүн талаас нь мэдлэг, чадвар, хандлага гэж ангилах бөгөөд ерөнхийд нь чадамж буюу суралцахуйн үр дүн (Learning outcome) гэж томьёолдог. Боловсролын байгууллага нь сургалтын хөтөлбөрийн хүрээнд суралцагчийн эзэмших үр дүн мэдлэг, чадвар, хандлага буюу чадамжийг урьдчилан тодорхойлж, багшийн арга зүй, үнэлгээ, хичээлийн агуулга, хуваарь, зохион байгуулалт, сургалтын орчин, хэрэглэгдэхүүн, соёл, менежментийн бүхий л үйл ажиллагааг түүнд чиглүүлнэ. Сургалтын хөтөлбөрийн үр дүнгийн нэг хэсэгт “Асуудал шийдвэрлэх чадвар”, “Бие даан суралцах чадвар” олгохоор тодорхойлсон бол дараах шалгуур үзүүлэлтүүдийг тодорхой гаргаснаар бүхий л хичээл, үйл ажиллагаа түүнд төвлөрч үр дүнг тасралтгүй хөгжүүлэх учиртай. Жишээ нь:
* Асуудал шийдвэрлэх чадвар
- Асуудлыг олж харах
- Асуудлыг шийдвэрлэх арга, хувилбарыг санал болгох
- Хувилбаруудаас сонгох
-Хувилбарыг сонгосон үндэслэлээ тайлбарлах
* Бие даан суралцах чадвар
- Юу сурах талаар хүсч, сонирхож буйгаа илэрхийлэх
- Өөрийн сурах үйлээ төлөвлөх, гүйцэтгэх
- Өөрийн хийсэн зүйлээ хянах, сайжруулах
- Аливаа зүйлийг эхнээс нь дуустал хийж гүйцэтгэх
- Бусдад өөрийн санаа бодлоо илэрхийлэх
Гэвч өнөөдөр “үр дүнд суурилсан сургалтын хөтөлбөр” гэж ярих хүмүүс олон хэдий ч сургуулийн өмнөх болон ерөнхий боловсрол, дээд боловсролын хөтөлбөрийн үр дүнгээ тодорхойлох, хэрэгжүүлэх, үнэлэхэд хандах хандлага, үйл явц нь “үнэхээр хуучнаараа” байна. Тухайлбал ЭЕШ-ын программыг эзэмшдэг компаний захирал нь боловсролын үнэлгээний байгууллагын даргаар томилогдоод “шалгалтын үр дүнг хэдхэн минутанд гаргана” гэдгээр бахархан ярьж сууна. Шалгалтын үр дүн богино хугацаанд гарах тусмаа чадамж үнэлэх бус, шалгалтанд бэлтгээд дараа нь мартагддаг, өнгөц мэдлэгийг үнэлж байгаа гэдгийг үнэлгээний байгууллагын дарга ойлгодог эсэх нь эргэлзээтэй.
Боловсролын байгууллага, эцэг эх, оролцогч талууд сургалтын үйл явцыг үр дүнд төвлөрүүлэх нь үндсэн анхаарах хүчин зүйл. Өөрөөр хэлбэл, тухайн хөтөлбөр, хичээлээр ямар мэдлэг, чадвар, хандлагыг суралцагчид хэрхэн эзэмших тухай тодорхойлох нь чанарын шийдэл юм. Суралцагч хичээл бүрийн сургалтын үр дүнг маш сайн эзэмшсэнээр хөтөлбөрийн сургалтын үр дүн, цаашлаад боловсролын зорилго, зорилт хангагдаж, хувь хүнд ур чадвар, улс оронд эдийн засгийн хөгжлийн үндсэн тулгуур бий болно.
Одоогийн хэрэгжиж байгаа дээд боловсролын хөтөлбөрт тавигдах шаардлага, сургуулийн өмнөх болон ерөнхий боловсролын цөм хөтөлбөрт хүрэх үр дүнг тодорхойлсон хэдий ч, үр дүнг хэрэгжүүлэх арга зүй, үнэлгээ нь тун тааруу байсаар байна. Тодорхой бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний зорилго, үр дүнтэй холбохгүйгээр чанарыг тодорхойлох боломжгүй. Тухайн бүтээгдэхүүн, эсвэл үйлчилгээ тогтоосон зорилго, үр дүнг хэрхэн хангаж байгаа нь чанарын илэрхийлэл учраас үр дүнд суурилсан хөтөлбөрийн хөгжил нь боловсролын реформ хийхэд чухал үүрэгтэй.
Олон Улсын түвшинд сургалтын хөтөлбөр боловсруулах, сургалтын үйл ажиллагааг зохион байгуулах, сургалтын үр дүнг үнэлэх, чанарын баталгаажуулалт, сайжруулалт хийх бүхий л үйл явц нь төлөвлөсөн суралцахуйн үр дүн буюу мэдлэг, чадвар, хандлагыг суралцагчдад эзэмшүүлэхэд чиглэсэн байдгаараа онцлогтой.

ТӨЛӨВШЛИЙН УР ЧАДВАР

Харвардын их сургуулийн хийсэн судалгаагаар аливаа хүний ажлын амжилтын 85 хувь орчим нь хувь хүний хандлага, төлөвшлийн чадваруудаас, зөвхөн 15 хувь орчим нь тухайн шинжлэх ухааны салбар чиглэлийн мэдлэг, чадваруудаас шалтгаалдаг болохыг тогтоосон байдаг.
Дэлхийн боловсролын хөгжлийн чиг хандлагад хийсэн судалгаанаас харахад боловсролын тогтолцоо, сургалтын чанараар тэргүүлэгч ихэнх улс орнууд үр дүнд суурилсан боловсролын тогтолцоог амжилттай хэрэгжүүлж байгаагаас гадна суралцагчид зөвхөн тухайн шинжлэх ухааны салбар чиглэлийн мэдлэг, чадвар олгохоос гадна дэлхийн тогтвортой хөгжлийн үзэл баримтлал, хувь хүний, харилцааны хандлага, soft skills буюу төлөвшлийн ур чадваруудыг эзэмшүүлэхэд тусгайлан анхаарч байна.
ЮНЕСКО-оос гаргасан Делорийн илтгэлд тусгагдсан (1)мэдэхийн тулд суралцах, (2)хийхийн тулд суралцах, (3)хүн болохын тулд суралцах, (4)хамт амьдрахад суралцах гэсэн энэ дөрвөн тулгуур зарчимтай үр дүнд суурилсан боловсролын зарчим нэгдмэл байна.

Үр дүнд суурилсан
боловсролын дөрвөн зарчим:

1. Сургалтын үйл ажиллагааг үр дүнд төвлөрүүлэх. Тухайн хөтөлбөр, хичээлийн үр дүн болох мэдлэг, чадвар, хандлагыг эзэмшихэд суралцагчдад бүхий л талын боломж олгож, дэмжлэг үзүүлэхэд илүү төвлөрч ажиллана.
2. Илүү өргөн боломж олгох. Суралцагчдын онцлогт тохирсон арга зүйг хөгжүүлэх ба бүх хүүхдийг нэг арга барилаар сургах боломжгүй гэдгийг хүлээн зөвшөөрөх. Энэ бол хүн төвтэй сургалтыг хэрэгжүүлэх зарчим юм.
3. Суралцагч бүрт амжилттай суралцах итгэл үнэмшлийг төрүүлэх. Хэрэв суралцагч бүрийг давуу талд нь суурилсан сурах итгэл, тохирсон боломж олгосноор хүн бүр суралцаж чадна.
4. Сургалтын хөтөлбөрийг боловсруулахад эхлээд үр дүнг тодорхойлох. Сургалтын хөтөлбөрийн үр дүнг урьдчилан харж тодорхойлоод түүнийг хэрэгжүүлэх арга зүй, хэлбэр зохион байгуулалт, үнэлгээний аргыг сонгодог. Боловсролын байгууллагын алсын хараа, эрхэм зорилго нь тухайн сургалтын хүрэх үр дүнг тодорхойлоход үндсэн чиг шугам нь болох ба хүний хөгжлийн эрэлт хэрэгцээнд тулгуурлан тодорхойлно.
Танин мэдэхүйн таксоном буюу мэдлэг, чадвар эзэмших үйл ажиллагааг (1)сэргээн санах, (2)ойлгох, (3)хэрэглэх, (4)задлан шинжлэх, (5)үнэлэх, (6)бүтээх гэсэн түвшинд ангилдаг. Харин суралцах явцад хувь хүний сэтгэл хөдлөл, мэдрэмж, анхаарал, хандлага тасралтгүй хөгжиж байдаг. Үүнийг төлөвшил, мэдрэмжийн таксоном дараах таван түвшинд ангилдаг.
1. Бусдыг сонсох, хүлээж авах.
2. Санал бодлоо илэрхийлэх.
3. Өөрийн үнэлэмжтэй байх.
4. Үнэ цэнийн мэдрэмжтэй байх.
5. Өөрийн бодолтой болох.
Эдгээр танин мэдэхүй болон төлөвшил, мэдрэмжийн ур чадвартай иргэнийг бэлтгэхэд боловсролын бодлого, менежмент, санхүүжилт, багш бэлтгэх, хөтөлбөр, сургалтын орчин гэх мэт цогц шийдлийн хүрээнд авч үзэх учиртай. Боловсролын байгууллагын болон хөтөлбөрийн зорилго, зорилт, үр дүнг тодорхой боловсруулах нь чанартай боловсрол олгох, явцын чанарыг хянах, удирдах боломж юм. Иймээс үр дүнд суурилсан боловсрол нь танин мэдэхүй, төлөвшил, мэдрэмж буюу хандлага, мэдлэг, чадварыг суралцагч бүр хэрхэн эзэмших, хөгжих тухай үр дүнг тодорхойлох нь боловсролын реформын алтан гадас буюу чигийг заагч юм.

ЭХ СУРВАЛЖ: "АРДЧИЛАЛ ТАЙМС" СОНИН