Ноолуурын үнийг төрөөс тогтоох зах зээлийн үндсэн зарчмын эсрэг шийдвэрийг У.Хүрэлсүхийн Засгийн газар гаргаснаас хойш хоёр сарын нүүр үзэх гэж байна. Ноолуур худалдан авах аж ахуйн нэгжүүдэд 300 гаруй тэрбум төгрөгийн хөнгөлөлттэй зээл олгож, хариуд нь ноолуурыг 100 мянган төгрөгөөр авна гэсэн зах зээлийн тооцоо судалгаагүй шийдвэр нь Ч.Улаан сайдыг ноолуурын ченжтэй адилтгахад хүргэсэн. “Та бүхэн ноолуураа хямд зарж болохгүй шүү” хэмээн үүрэгдсэн Засгийн газар амлалтаа хэрэгжүүлж чадахгүй малчин ардын амьдралд балаг тарьсаар удлаа. Цар тахлын улмаас дэлхийн эдийн засгийн өсөлт буурч, аялал жуулчлал, агаарын тээвэр, худалдаа үйлчилгээ зогсонги байдалд ороод буй. Дэлхийн эдийн засаг улам даяарчлагдаж, улс орнуудын эдийн засаг, нийлүүлэлтийн сүлжээний харилцан хамаарал урьд өмнөхөөс илүү болсон энэ үед эдийн засгийн хямрал өмнөхөөс илүү байх таамаглалыг олон улсын байгууллагууд, эдийн засагчид, судлаачид анхааруулсаар байна. Энэ үед Засгийн газрын энэхүү муйхар шийдвэрийн горыг хэдэн малчид хүртэж үгээ барж сууна. Сүүлдээ хэлсэн үнээр нь л ноолуураа зарна гэсэн малчид төрийн ордныг зорьж, ХХААХҮ-ийн сайд Ч.Улаанаас ам өчгийг нь авах дээрээ тулсан. Хэлсэн үгэндээ ороогдсон сайд, Засгийн газрын гишүүд арга ядахдаа малчдын килограмм ноолуур тутамд 20 мянган төгрөгийн урамшуулал олгох шийдвэр гаргаж, аргацаасан юм. “Ичсэн хүн, хүн ална” гэгчээр эрх баригчид малчдад тал засч, алдаагаа баллуурдан урамшуулал олгох тухай ярьж эхэлсэн ч унасан салбар, уруудсан үнэ энэ жил байтугай ирэх жилүүдэд ч сэргэхгүй нь тодорхой болов. 

 Дэлхийн ноолуурын зах зээлд жилд дунджаар 24 мянган тонн ноолуур нийлүүлэгддэг. Үүнээс БНХАУ дангаараа 12 мянган тонн буюу 50 хувийг, Монгол Улс 9.6 мянган тонн буюу 40 орчим хувийг нь нийлүүлдэг байсан үе түүх болон үлдэх нь. 2019 оны байдлаар Монгол Улс угаасан ноолуураа 100 хувь гаргадаг БНХАУ, самнасан ноолуурын экспортын 85 хувийг эзэлдэг Итали улсын хувьд коронавирусийн халдварын улмаас эдийн засгийн өсөлт нь буурах төлөвтэй байна. Ялангуяа боловсруулсан ноолуурын зах зээлд голлох байр суурь эзэлдэг Европын орнууд, түүний дотор Итали, Англи, Герман улсын хувьд эдийн засаг нь хүндхэн нөхцөлд ороод байгаа юм. Тиймээс монгол ноолуураар дэлхийг чимэх мөрөөдөл ойрын хэдэн жилдээ биелэхгүй нь бололтой. Гаалийн Ерөнхий Газар, Үндэсний статистикийн Хорооноос гаргасан Монгол Улсын түүхий болон боловсруулсан ноолуурын 2000-2019 оны үнэ, ноолуурын зах зээлийн үнийн индексээс харахад эдийн засгийн хямралаас шалтгаалан ноолуурын зах зээлийн эрэлт, ялангуяа үнэ ханш огцом буурч байсан нь харагдаж байна.
Тухайлбал, 2003 онд гарч байсан SARS – ын нөлөөгөөр самнасан ноолуурын экспортын хэмжээ, экспортын дундаж үнэ аль аль нь буурч байжээ. 2008-2009 оны эдийн засгийн хямралын үед түүхий ноолуурын дотоодын үнэ 24 хувиар, угаасан ноолуурын экспортын дундаж үнэ 36 хувиар, самнасан ноолуурын экспортын дундаж үнэ 32 хувиар тус тус буурсан дүнтэй байна. 2015-2016 онд тохиолдсон эдийн засгийн хүндрэлийн нөхцөлд түүхий ноолуурын дотоодын үнэ 25 хувиар, угаасан ноолуурын экспортын дундаж үнэ 31 хувиар, самнасан ноолуурын дундаж үнэ 29 хувиар тус тус буурсан нь тэмдэглэгдэн үлджээ. Коронавирус 2009 оноос хойш тохиолдож байсан хямралуудтай ижил үр дагавар авчирна хэмээн өөдрөгөөр төсөөлбөл 2020 онд түүхий ноолуурын дотоодын үнэ ойролцоогоор 60 мянган төгрөг байх тооцоог судлаачид гаргасан байна. Энэ нь одоо үүсээд байгаад нөхцөл байдалтай харьцуулбал өөдрөг төсөөлөл гэж хэлж болох бөгөөд цаашид энэ үнэ хэр буурах талаар таамаглах боломж алга. Дэлхийн улс орны нөхцөл байдал ийм байгаа бол манай улсын ноолуурын салбарын нөхцөл ч мөн адил тааруухан байгааг салбарынхан нь сайдын мэдэгдлээс ч өмнө мэдээлсэн. Тухайлбал, МҮХАҮТ-аас 2020 оны гуравдугаар сард “Ноолуурын салбарын аж ахуйн нэгжүүдийн өнөөгийн байдал, хэрэгцээ” судалгаа явуулж, 55 аж ахуйн нэгжийг оролцуулсан. Судалгаанд оролцсон ААН-үүдийн 70 хувь нь сүлжих, 10 хувь нь самнах, долоон хувь нь ээрэх, таван хувь нь угаах, найман хувь нь бүх шатны үйлдвэрлэлийг явуулдаг бөгөөд 28 хувь нь том, дунд аж ахуйн нэгжүүд, 72 хувь нь жижиг, бичил аж ахуйн нэгж байсан юм. Судалгаанд оролцсон ААН-үүд 276.6 тонн түүхий ноолуур, 77 тонн угаасан ноолуур, 396 тонн самнасан ноолуур, 248.4 тонн утас, 992 мянган ширхэг бэлэн бүтээгдэхүүний нөөцтэй байгаагаа мэдээлсэн аж. Тэдний урьдчилсан тооцоогоор 2020 онд 3.7 мянган тонн түүхий ноолуур шаардлагатай гэж үзсэн бол зарим ААН-үүд цар тахлын нөхцөл байдлаас шалтгаалан эрэлт эрс буурсан учир одоогоор тооцох боломжгүй гэсэн хариулт өгсөн байна. Ноолуур бэлтгэлийн үнэ ханшны хүлээлтийн хувьд түүхий ноолуурын дотоодын үнийг энэ онд судалгаанд оролцогчдын 13 хувь нь 50 мянган төгрөг хүртэл, 41 хувь нь 50-70 мянган төгрөг, 46 хувь нь 70 мянган төгрөгөөс дээш байна гэсэн хүлээлттэй байгаагаа хэлжээ.
Гэтэл Засгийн газар, салбарын сайдын хариуцлагагүй, тооцоо судалгаагүй мэдээллийн уршгаар тэдний байдал улам хүндэрч зарим аж ахуйн нэгжүүд үүд хаалгаа барихад тулаад байгаа юм. Хэрвээ У.Хүрэлсүхийн Засгийн газар ноолуурыг 100 мянган төгрөгөөр авна гэсэн хариуцлагагүй шийдвэр гаргаагүй бол өнөөдөр малчдад хүлээлт үүсгэхгүй, үйлдвэрлэгчид хаалгаа барихгүй байгаа. “Гүйх нохойд гүйхгүй нохой саад” гэгчээр зах зээлийн эдийн засгийн зарчмаараа явсан бол ноолуурын ханш жишгээрээ тогтож, улсын төсвөөс үргүй зардал урсахгүй байсан биз. Улсын төсөв улайх нь увайгүй Засгийн газарт хамааралгүй бололтой.

ЭХ СУРВАЛЖ: "АРДЧИЛАЛ ТАЙМС" СОНИН